სახალხო დამცველის ანგარიშის თანახმად, 2024 წელსაც გაგრძელდა სამართლიანი სასამართლოს უფლებების დარღვევის ისეთი ფორმები, როგორიცაა:
- გამამტყუნებელი განაჩენის გამოტანა ნეიტრალური მტკიცებულებების გარეშე, მხოლოდ პოლიციელთა ჩვენებების საფუძველზე;
- ადვოკატის საგამოძიებო მოქმედებებში მონაწილეობისთვის არდაშვება;
- დაცვის მხარისთვის კონკრეტული დასაბუთებისა და ფარგლებში გარეშე საქმის მასალების გაუთქმელობის ვალდებულების დაკისრება;
- ექსპერტიზის გაჭიანურება, რაც ხელს უშლის დაცვის მხარეს სასურველი მტკიცებულებები წარადგინოს სასამართლოში და სხვა.
ომბუდსმენის ანგარიშში მითითებულია, რომ 2024 წელს კიდევ უფრო მწვავედ გამოვლინდა საქმის სამართლიანი განხილვის უფლების სტანდარტების დარღვევა მასობრივი აქციების დროს დაკავებულ პირთა სასამართლო პროცესებზე.
2024 წელს ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ საქართველოს მიმართ 6 საქმეზე დაადგინა სამართლიანი სასამართლოს უფლების დარღვევა.
ისინი ძირითადად შეეხებოდა საქმეების გაჭიანურებას, ხოლო ორ შემთხვევაში მოსამართლეთა აცილების საკითხს.
ომბუდსმენი ანგარიშში დამატებით აღნიშნავს ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილებას საქმეზე „ბაქრაძე საქართველოს წინააღმდეგ“, რომელშიც მომჩივანი – ყოფილი მოსამართლე, დავობდა, რომ მას საქართველოს იუსტიციის უმაღლესმა საბჭომ მოსამართლედ ხელახალ განწესებაზე უარი დისკრიმინაციული მოტივით უთხრა, სასამართლო სისტემის მიმართ კრიტიკული შეხედულებებისა და მისი როლის გამო მოსამართლეთა გაერთიანებაში, „მოსამართლეთა ერთობა“.
ამ საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველმა მესამე მხარის ინტერვენცია (სასამართლოს მეგობარი) წარადგინა. ევროპულმა სასამართლომ დაადგინა, რომ ყოფილი მოსამართლის, ბაქრაძის ხელახლა არჩევის პროცესში, სხვა გარემოებებთან ერთად, მისთვის იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრების მიერ დასმული კითხვები ქმნიდა დისკრიმინაციული მოპყრობის საფუძველს, რაც ეროვნულმა სასამართლოებმა სათანადოდ არ გამოიკვლიეს. სასამართლომ დაადგინა მომჩივანის მიმართ ევროპული კონვენციის მე-14 მუხლის (დისკრიმინაციის აკრძალვის) დარღვევა მე-10 (გამოხატვის თავისუფლებისა) და მე-11 (შეკრებისა და გაერთიანების თავისუფლებასთან) მუხლებთან ერთობლიობაში.
„ამ საქმემ, მოსამართლეთა დანიშვნის პროცედურების სამართლიანობის და გამჭვირვალობის გაზრდის კუთხით, შესაძლოა არა მხოლოდ საქართველოზე, არამედ ევროპული საბჭოს ყველა წევრ ქვეყანაზე იქონიოს ზეგავლენა“, – აღიშნულია ანგარიშში.
ომბუდსმენი წერს, რომ მართლმსაჯულების სისტემის რეფორმირების ჭრილში საქართველოს სახალხო დამცველის მიერ საქართველოს პარლამენტისადმი გაცემული წინადადებების მნიშვნელოვანი ნაწილი კვლავ შეუსრულებელია. მათ შორის, აღსანიშნავია, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი, რომელიც არ შეესაბამება ადამიანის უფლებათა სტანდარტებს.
სახალხო დამცველის ანგარიშში ასევე წერია, რომ:
- 2024 წელს სასამართლო სისტემაში დისტანციური სხდომების გამართვის პროგრამაში (Cisco Meeting Server (CMS)) ადვოკატსა და ბრალდებულს შორის კონფიდენციალური კომუნიკაციის ფუნქციონალი კვლავ არ დანერგილა;
- კვლავ არ ქვეყნდება დამოუკიდებელი ინსპექტორის მიერ მიღებული დასკვნები;
- შეუსრულებელია სახალხო დამცველის რეკომენდაცია საკანონმდებლო ცვლილების შესახებ, რომლითაც მსჯავრდებულთა რისკების შეფასების გუნდის ოქმში ასახულ საიდუმლო ოპერატიულ ინფორმაციაზე პატიმრის წვდომის ბლანკეტური შეზღუდვა გაუქმდება და სასამართლოს დაეკისრება ყოველ ინდივიდუალურ საქმეში ინფორმაციის მსჯავრდებულისთვის გაცნობის შესაძლებლობაზე მსჯელობის ვალდებულება.
- ასევე შეუსრულებელია პატიმართა ადმინისტრაციული სარჩელების განხილვის ხანგრძლივი ვადით გაჭიანურების სისტემური პრობლემის აღმოსაფხვრელად გაცემული რეკომენდაციებიც, კერძოდ, საკანონმდებლო ან პრაქტიკული ღონისძიებები არ გატარებულა მოსამართლეთა რაოდენობის გაზრდის ან ვიწრო სპეციალიზაციის შემოღების სახით.
მოსამართლეთა ქონებრივი დეკლარაციების მონიტორინგი
ანგარიშში ხაზგასმულია, რომ „კორუფციის წინააღმდეგ ბრძოლის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულია თანამდებობის პირთა, მათ შორის, მოსამართლეთა ქონებრივი დეკლარაციების მონიტორინგის პროცედურა. მისი მიზანია წარმოდგენილი ქონებრივი დეკლარაციების კანონმდებლობასთან შესაბამისობის დადგენა.
2024 წლის 3 აპრილს საზოგადოებისთვის ცნობილი გახდა, რომ საერთო სასამართლოების სისტემაში მიმდინარეობს ცალკეული მოსამართლეების საქმის განხილვა, რომლითაც ისინი ანტიკორუფციული ბიუროს უფროსის 2023 წლის 8 დეკემბრის №72 ბრძანების და ამ ბრძანებით განსაზღვრული 2024 წლის განმავლობაში შესამოწმებელ თანამდებობის პირთა შერჩევისთვის შექმნილი დამოუკიდებელი კომისიის 2024 წლის 12 იანვრის №1 სხდომის ოქმის ბათილად ცნობას ითხოვენ.
სასამართლოში საქმისწარმოების დაწყების პარალელურად უზრუნველყოფის საშუალებად გამოყენებულია აქტის მოქმედების შეჩერება.
შედეგად, დღეის მდგომარეობით, ამ მოსამართლეთა ქონების დეკლარაციის გადამოწმების პროცესი შეჩერებულია, ხოლო მოსამართლეთა შემოწმების თაობაზე საქმეების განხილვის მიმდინარეობისას დარღვეულია კანონმდებლობით დადგენილი საპროცესო ვადები.
სახალხო დამცველი სასამართლო ხელისუფლებას ზემოხსენებული მაღალი საჯარო ინტერესის მქონე საქმეების პრიორიტეტულად განხილვისკენ მოუწოდებს.
სასამართლო ხელისუფლების სისტემაში კორუფციის რისკების შემცირების ხელშესაწყობად, გასულ წელს სახალხო დამცველმა საქართველოს პარლამენტს მოუწოდა, კანონმდებლობაში შეეტანა ცვლილებები და დამოუკიდებელი ინსპექტორისთვის სავალდებულო გაეხადა ქონებრივი დეკლარაციების გამოქვეყნება. სამწუხაროდ, ეს წინადადება საანგარიშო პერიოდში არ შესრულებულა
ასევე, სახალხო დამცველის ანგარიშის თანახმად, თბილისის საქალაქო სასამართლო, გასული წლის მსგავსად, კანონმდებლობის მოთხოვნის მიუხედავად, არ ამუშავებს სტატისტიკურ ინფორმაციას იმის თაობაზე, თუ რამდენი საქმე აქვს თითოეულ მოსამართლეს წარმოებაში, წლის განმავლობაში რამდენი ახალი საქმე ეწერებათ მათ და რამდენი საქმის განხილვის დასრულებას ახერხებენ.
დამატებით, სახალხო დამცველი, წლებია, ითხოვს სასამართლოს თავმჯდომარის დანიშვნის დემოკრატიული წესის შემოღებას, რომლის მიხედვითაც მოსამართლეები თავად აირჩევენ თავმჯდომარეებს, ნაცვლად საბჭოს მიერ პირის თანამდებობაზე განწესებისა. სამწუხაროდ, საანგარიშო პერიოდში არც ეს რეკომენდაცია შესრულებულა.
