ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრმა (EMC) და საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციამ (GYLA), გაეროს ადამიანის უფლებათა კომიტეტს სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა საერთაშორისო პაქტის შესრულებასთან დაკავშირებით კოალიციური ალტერნატიული ანგარიში წარუდგინეს.
ანგარიში აფასებს პაქტში წარმოდგენილ ყველა სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებასთან მიმართებით ბოლო 6 წლის მანძილზე განვითარებულ ძირითად მოვლენებს – როგორიცაა, თემირლან მაჩალიკაშვილის სიცოცხლის ხელყოფა, აფგან მუხთარლის გატაცება, ქვეყნიდან გაძევების აკრძალვის დარღვევის სავარაუდო შემთხვევებს ჩრდილოკავკასიელების რუსეთში ექსტრადირების პროცესში, 2008 წლის აგვისტოს ომის დროს ჩადენილი დარღვევები, სამართალდამცავთა მიერ ჩადენილი დანაშაულების გამოძიებისა და პასუხისგებაში მიცემის პრობლემები და სხვა.
ანგარიშში აღნიშნულია, რომ:
რესპრესიული ნარკოპოლიტიკა
რეპრესიული ნარკოპოლიტიკა ქვეყნისთვის მნიშვნელოვან გამოწვევად რჩება. სახელმწიფო თავს არიდებს ამ მიმართულებით პოლიტიკური პასუხისმგებლობის აღებას და სისტემური რეფორმების გატარებას.
2017 წელს პარლამენტში დარეგისტრირდა კანონპროექტი, რომელიც არსებული პოლიტიკის ძირეულ რეფორმას ითვალისწინებს, პასუხობს თითქმის ყველა გამოწვევას, რაც კი ნარკოპოლიტიკას ადამიანის უფლებათა დაცვის კუთხით აქვს.
თუმცა პროცესი პარლამენტში ამ ეტაპამდე შეჩერებულია. ნარკოპოლიტიკის რეფორმის საკითხი, 2018 წლის 12 მაისის მოვლენების შემდეგ, კიდევ ერთხელ გააქტიურდა, (დეტალურად იხილეთ პაქტის 21-ე მუხლის შეფასების ნაწილში), მას შემდეგ სახელისუფლებო ძალებს, საჯარო პოზიცია ნარკოპოლიტიკის რეფორმასთან დაკავშირებით არ წარმოუდგენიათ.
ნარკოტიკული დანაშაულისთვის პასუხისმგებლობა, ნარკოტიკული საშუალებების ოდენობებს ეფუძნება, რაც ამ დრომდე არ არის გონივრულად განსაზღვრული. არაპროპორციულად მკაცრია უმცირესი ოდენობით ნარკოტიკული საშუალების ფლობისთვის დადგენილი სასჯელი (მაგალითად, ცარიელ შპრიცში აღმოჩენილი ნივთიერების კვალი) რაც 5-დან 8 წლამდე თავისუფლების აღკვეთით ისჯება.
პარლამენტს არ წარმოუდგენია ხედვა ნარკოტიკული საშუალებების ოდენობებთან დაკავშირებული მკაცრი სანქციების თაობაზე საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებების აღსრულების შესახებ.
ნარკოდანაშაულისთვის მსჯავრდებულ პირს ავტომატურად ერთმევა სხვადასხვა სამოქალაქო უფლება. მაგალითად, სატრანსპორტო საშუალების მართვის, საჯარო დაწესებულებებში მუშაობის უფლება და სხვ. აღნიშნული ვადა 3-დან 20-წლამდე მერყეობს, რაც ართულებს მსჯავრდებულთა რესოციალიზაციას. 2018 წლის საკანონმდებლო ცვლილებით, აღნიშნული მექანიზმი არა მხოლოდ სისხლის სამართლებრივ ქმედებებზე, არამედ მარიხუანის მოხმარებასთან დაკავშირებულ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევებზეც გავრცელდა. ამ შემთხვევაში, სასამართლო უფლებამოსილია, პირს სამ წლამდე ვადით შეუზღუდოს რომელიმე სამოქალაქო უფლებით სარგებლობა.
კრიტიკულია ქუჩის ნარკოტესტირების მოქმედი წესი, რომელიც პოლიციას ანიჭებს უფლებამოსილებას, ნებისმიერი პირი გადაიყვანოს იძულებით ნარკოტიკულ შემოწმებაზე საექსპერტო დაწესებულებაში, მათ შორის, მხოლოდ ოპერატიული ინფორმაციის საფუძველზე33. ოპერატიული ინფორმაციის სანდოობის/რეალურობის შემოწმებაზე კი, სასამართლო და საპროკურორო კონტროლი არ ვრცელდება.
ნარკოდამოკიდებული პირები სათანადოდ არ არიან უზრუნველყოფილნი ფსიქოსოციალურ საჭიროებებზე მორგებული მკურნალობით.
რეკომენდაციები:
– განახლდეს ნარკოპოლიტიკის სისტემური რეფორმის პროცესი;
– გაუქმდეს სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა ნარკოტიკული საშუალებების მოხმარებისთვის;
– სამართლიანად განისაზღვროს ნარკოტიკული საშუალებების ოდენობები და სასჯელები, გაუქმდეს სამოქალაქო უფლებების ავტომატურად ჩამორთმევის წესი;
– შეიქმნას გადამისამართების კომისიები, მომხმარებლის საჭიროებების შესაბამისად მკურნალობის, მხარდაჭერის თუ ზრუნვის სერვისები;
შრომის უსაფრთხოება და მშრომელთა გარდაცვალების შემთხვევები
2006 წლიდან, შრომის კანონდებლობის დერეგულაციის ფონზე, მკვეთრად გაიზარდა სამუშაო ადგილებზე უსაფრთხოების ნორმების უგულებელყოფის ფაქტები, შესაბამისად, გახშირდა მშრომელთა ჯანმრთელობის დაზიანებისა და სიცოცხლის მოსპობის შემთხვევები. 2011 წლიდან 2016 წლამდე პერიოდში სამუშაო ადგილებზე 270 ადამიანი გარდაიცვალა.
2014 წლიდან, საქართველოსა და ევროკავშირს შორის გაფორმებული ასოცირების შეთანხმების ფარგლებში, სახელმწიფომ აიღო ვალდებულება შრომითი კანონმდებლობის საერთაშორისო სტანდარტებთან დაახლოების თაობაზე, რაც, თავის მხრივ, შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის (ILO) კონვენციებითა და რეკომენდაციით გათვალისწინებული პრინციპების შიდა კანონმდებლობაში ასახვას და მისი აღსრულების ქმედითი ბერკეტების შექმნას ითვალისწინებს.
2015 წლიდან საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროში შეიქმნა შრომის ინსპექტირების დეპარტამენტი. თუმცა საერთაშორისო და ადგილობრივმა ორგანიზაციებმა, არაერთხელ მიუთითეს საქართველოში არსებული ინსპექტირების მექანიზმის ხარვეზიანობის თაობაზე.
2018 წელს მიღებული „შრომის უსაფრთხოების შესახებ“ საქართველოს კანონი მომეტებული საფრთხის შემცველ ობიექტებზე ინსპექტირების განხორციელების სავალდებულო მანდატს ითვალისწინებდა.
2019 წლის პირველი სექტემბრიდან ამ კანონს ორგანული კანონის სტატუსი მიენიჭა, რომლითაც შრომის ინსპექტირების დეპარტამენტს, სასამართლოს წინასწარი ნებართვის გარეშე, დღისა და ღამის ნებისმიერ მონაკვეთში, ეკონომიკური საქმიანობის განმახორციელებელი ყველა სუბიექტის შრომის უსაფრთხოების შემოწმების მანდატი განესაზღვრა, ასევე მოწესრიგდა საჯარიმო თუ გამაფრთხილებელი სანქციები.
შრომის უსაფრთხოების ზედამხედველობის მიმართულებით ინსპექტირების დეპარტამენტის უფლებამოსილების გაფართოების შედეგად, სამუშაო ადგილებზე დაღუპულთა რიცხვი, 2019 წლის შეჯამებული მონაცემებით, შემცირებულია.
ყოველივე ამის ფონზე სახელმწიფოში კვლავ გამოწვევად რჩება უსაფრთხო სამუშაო ადგილები და აღუსრულებელი შრომითი უფლებები, რაც დასაქმებულთა სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისათვის ზიანის მიყენების მუდმივ პრაქტიკებს წარმოშობს. საქართველოს პარლამენტის წევრებმა 2020 წლის აპრილში ინიცირება გაუკეთეს შრომის საკანონმდებლო პაკეტს. მნიშვნელოვანია, რომ პაკეტი შრომის ინსპექციის გაზრდილ მანდატსა და შრომითი უფლებების სრული მონიტორინგის შესაძლებლობას ითვალისწინებს, რაც მნიშვნელოვნად შეუწყობს ხელს საფრთხის შემცველი შრომის პრაქტიკების შემცირებას.
რეკომენდაცია:
– საქართველოს მთავრობამ, შრომის ინსპექციის ინსტიტუციურად გასაძლიერებლად, გაზარდოს ინსპექციის მანდატი, შექმნას ტერიტორიული ორგანოები, უზრუნველყოს ისინი შესაბამისი ადამიანური და ფინანსური რესურსითა და ტექნიკური საშუალებებით.
სამართალდამცავთა მიერ ჩადენილი დანაშაულები
პრობლემურია უშუალოდ სამართალდამცავთა მხრიდან ჩადენილი დანაშაულის ჯეროვნად და ობიექტურად გამოძიების საკითხიც. სამართალდამცავთა მხრიდან სავარაუდო ცემის თუ სხვაგვარი ძალადობის შესახებ დაზარალებულთა მიმართვის საპასუხოდ, როგორც წესი, გამოძიება იწყება, თუმცა საგამოძიებო პროცესი კონკრეტული შედეგით არ სრულდება.
2019 წელს სამართალდამცავთა მხრიდან ჩადენილი არასათანადო მოპყრობის 128 განცხადება დარეგისტრირდა. სავარაუდო არასათანადო მოპყრობის შესაძლო ჩამდენი სუბიექტები იყვნენ: პენიტენციური დაწესებულების თანამშრომლები 54 განცხადების, ხოლო პოლიციის თანამშრომლები – 50 განცხადების შემთხვევაში.
გამოძიების პროცესის მნიშვნელოვანი ხარვეზია ქმედების სწორი კვალიფიკაციაც. როგორც წესი, სამართალდამცავთა მხრიდან სავარაუდოდ ჩადენილი ფიზიკური ძალადობის ფაქტზე გამოძიება სისხლის სამართლის კოდექსის 333-ე მუხლით მიმდინარეობს, რაც სამსახურებრივი უფლებამოსილების გადამეტებას გულისხმობს. ზემოაღნიშნული მუხლი საკმაოდ ზოგადი ხასიათისაა და, რიგ შემთხვევებში, სათანადოდ ვერ აღწერს სავარაუდო დანაშაულის შემადგენლობას.
წამებისა და არასათანადო მოპყრობის საქმეების გამოძიებისას ასევე პრობლემურია სავარაუდო დანაშაულის მსხვერპლის დაზარალებულად ცნობა.
2019 წელს საიას წარმოებაში აღებული არასათანადო მოპყრობის ათი საქმიდან მსხვერპლი მხოლოდ ერთ შემთხვევაშია ცნობილი დაზარალებულად.
დაზარალებულად ცნობის პრობლემა გამოიკვეთა 2019 წლის 20-21 ივნისის აქციის დაშლის დროს დაზიანებულ პირთა მიმართაც. დაშავებულ პირთა უმრავლესობას პროკურატურა ამ დრომდე დაუსაბუთებლად არ ანიჭებს დაზარალებულის სტატუსს, მათ შორის, საიას დაცვის ქვეშ მყოფი 27 დაზარალებულიდან (აქედან 11 ჟურნალისტია) ამ დროისთვის სტატუსი მხოლოდ 3-ს აქვს მინიჭებული.
სამართალდამცავები ძალადობას ყველაზე ხშირად მიმართავენ დაკავების, ტრანსპორტირებისა და პოლიციის განყოფილებაში გამოკითხვის დროს. ასეთ დროს მნიშვნელოვან გამოწვევას წარმოადგენს ვიდეოკამერების არარსებობა პოლიციის განყოფილებების შიდა პერიმეტრზე, გამოსაკითხ ოთახებსა და იმ ადგილებში, სადაც ყველაზე ხშირია სავარაუდო არასათანადო მოპყრობა.
რელიგიის თავისუფლება
რელიგიის თავისუფლების კუთხით, საქართველოში ვითარება მიმდინარე საანგარიშო პერიოდში არ გაუმჯობესებულა. ხშირად, რელიგიური უმცირესობები უსაფრთხოების პერსპექტივიდან უფრო არიან დანახული, რაც, მათ შორის, მათი გაერთიანებების კონტროლსა და რელიგიური საქმიანობის ხელშეშლის პოლიტიკაში გამოიხატება.
საკანონმდებლო სისტემა და ადმინისტრაციული პრაქტიკა ასიმეტრიულია და მთელ რიგ პრეფერენციებს მხოლოდ მართლმადიდებელი ეკლესიის მიმართ აწესებს. სახელმწიფოს მართლმადიდებელი ეკლესიის გარდა, არცერთ რელიგიურ ორგანიზაციასთან არ დაურეგულირებია სამართლებრივად ურთიერთობები, და არც უცდია სამართლებრივი ხარვეზების და დისკრიმინაციის აღმოფხვრა, რამაც უმცირესობებისთვის მკვეთრად უთანასწორო გარემო წარმოშვა.
რელიგიური ორგანიზაციებისთვის პრობლემურია საკულტო ნაგებობების მშენებლობის საკითხიც, რომლის ნათელი მაგალითიც არის ბათუმში ახალი მეჩეთის მშენებლობაზე სახელმწიფო უწყებების დისკრიმინაციული უარი. ბათუმის სასამართლომ ამ საქმეზე დაადგინა დისკრიმინაციის ფაქტი, თუმცა ბათუმის მერიის მხრიდან საქალაქო სასამართლოს გასაჩვრების გამო, დავა ამ საქმეზე გრძელდება და დემოკრატიულად, ქვემოდან ორგანიზებულ და დაფუძნებულ მეჩეთის მშენებლობის ფონდს, დღემდე არ აქვს შესაძლებლობა მიიღოს მშენებლობის ნებართვა.
ცალკე პრობლემად უნდა დასახელდეს საჯარო განათლების სისტემაში რელიგიური
ინდოქტრინაციისა და პროზელიტიზმის პრაქტიკები.
ანგარიშს სრულად გაეცანით ბმულზე;
