ომბუდსმენის 2024 წლის ანგარიშში ნახსენებია ჰომოფობიური კანონი, რომელთან ერთადაც ცვლილებები შევიდა კიდევ 18 სხვა კანონში.
ანგარიშში წერია, რომ ამ საკანონმდებლო პაკეტის ინიცრების შემდეგ, კანონპროექტზე საკუთარი პოზიცია რომ გამოეხატა, საქართველოს სახალხო დამცველმა შეხვედრები გამართა საქართველოს პარლამენტში.
განხილული საკითხები მოიცავდა, მათ შორის, გამოხატვისა და შეკრების თავისუფლების შესაძლო შეზღუდვას, აკადემიურ თავისუფლებაზე გავლენას და სახალხო დამცველის მანდატისა და უფლებამოსილების განხორციელების საკითხებს.
სახალხო დამცველი ხაზს უსვამს, რომ კანონპროექტში შესწორებები შევიდა, რაც გულისხმობდა „პოპულარიზაციის“ განსაზღვრების დამატებას და კანონის მე-11 მუხლის დაზუსტებას, რაც პოტენციურ საფრთხეს უქმნიდა სახალხო დამცველის მანდატის განხორციელებას.
ასევე, კანონის მოქმედება არ გავრცელდა იმ შემთხვევებზე, სადაც სამოქალაქო რეესტრში პირის სქესი, რომელიც განსხვავდებოდა მისი ბიოლოგიური სქესისგან, უკვე იყო მითითებული.
ომბუდსმენი ხაზს უსვამს, რომ კანონში მოცემული „პოპულარიზაციის“ ცნების განმარტება ვერ აკმაყოფილებს საქართველოს კონსტიტუციითა და ევროპული კონვენციით დადგენილ განჭვრეტადობის მოთხოვნას და თვითნებობის მაღალ რისკს ქმნის.
კანონის ლეგიტიმური მიზნის პრობლემურობას დამატებით ადასტურებს ტერმინ „პოპულარიზაცია“, ფართო და განუჭვრეტელი ბუნება. კანონი შეიცავს ტერმინის – „პოპულარიზაციის“ განმარტებას და აღწერს მას, როგორც დადებითად ან მისაბაძად წარმოჩენას.
„მიუხედავად ამისა, ხსენებული ნორმები ვერ აკმაყოფილებს სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის დამწესებელი კანონისთვის კონსტიტუციითა და კონვენციით დადგენილ – განჭვრეტადობის მოთხოვნას და ქმნის თვითნებობის მაღალ რისკს.
ნორმის ბუნდოვანებისა და განუსაზღვრელობის გამო, დანაშაულებრივი ქმედების ობიექტური შემადგენლობის სუბსუმფცია შეიძლება გავრცელდეს აკადემიური, სახელოვნებო, სამეცნიერო საქმიანობის განხორციელებაზე, წიგნების გამომცემლობისა და სხვა კანონით დაშვებულ საქმიანობაზე”. – ნათქვამია ანგარიშში.
ომბუდსმენი დაუშვებლად მიიჩნევს, ნორმის შემფარდებლის განმარტებაზე იყოს დამოკიდებული კონკრეტული პირის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა და კონსტიტუციით გარანტირებული უფლებების (შეკრება, გამოხატვა, შემოქმედების თავისუფლება, პირადი ცხოვრება და თავისუფალი განვითარების უფლება) რეალიზებისთვის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის დაკისრების შესაძლებლობა.
სახალხო დამცველისთის განსაკუთრებით აღსანიშნავია სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის დაწესება კანონით დადგენილი მოთხოვნების დარღვევისთვის, მით უმეტეს, როდესაც სანქციის სახით გათვალისწინებულია თავისუფლების აღკვეთა 2 წლამდე ვადით.
გარდა ამისა, კრიმინალიზებულია ადამიანის ბიოლოგიური სქესისგან განსხვავებული სქესისთვის მიკუთვნების მიზნით მისთვის ქირურგიული ოპერაციის ჩატარება ან მის მიმართ სხვა სახის სამედიცინო მანიპულაციის გამოყენება და ქირურგიული ოპერაციის ჩატარების ან სხვა სახის სამედიცინო მანიპულაციის გამოყენებისას 4 წლამდე თავისუფლების აღკვეთაა გათვალისწინებული.
ანგარიშში წერია, რომ კანონმდებელმა დანაშაულად გამოაცხადა ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის გამო სახდელის დადების შემდეგ, ისეთი ქმედებების განმეორებით ჩადენა, როგორიცაა: რეკლამის გავრცელება, (უმაღლეს) საგანმანათლებლო პროგრამაში ინფორმაციის შეტანა ან/და თანამშრომლის მიერ ინფორმაციის გავრცელება ან გავრცელების ხელშეწყობა, რომელიც მიმართულია ადამიანის არც ერთი ბიოლოგიური სქესისთვის მიკუთვნების ან/და მისი ბიოლოგიური სქესისგან განსხვავებული სქესისთვის მიკუთვნების, ერთი და იმავე ბიოლოგიური სქესის წარმომადგენლებს შორის სექსუალური ორიენტაციის ნიშნით გამოხატული ურთიერთობის ან ინცესტის პოპულარიზაციისკენ.
ამდენად, კანონით კრიმინალიზებულია სრულწლოვანი პირებისთვის ინფორმაციის მიწოდება და გავრცელება, თუ ეს ზემოაღნიშნული ქმედებების პოპულარიზაციისკენ მიმართულად ჩაითვლება.
გარდა ამისა, კანონი ასევე ეხება აკადემიურ სივრცეებსაც.
კანონით იკრძალება „ლგბტ+ პროპაგანდის“ წარმოება საგანმანათლებლო დაწესებულებებში – კერძოდ, ინფორმაციის გავრცელება, რომელიც „მიმართულია ადამიანის არცერთი ბიოლოგიური სქესისთვის მიკუთვნების ან/და მისი ბიოლოგიური სქესისგან განსხვავებული სქესისთვის მიკუთვნების, ერთი და იმავე ბიოლოგიური სქესის წარმომადგენლებს შორის სექსუალური ორიენტაციის ნიშნით გამოხატული ურთიერთობის ან ინცესტის პოპულარიზაციისკენ“, რაც წარმოადგენს ბარიერს გენდერული საკითხების, ადამიანის უფლებების კვლევისა და სხვა აკადემიური დისციპლინების განვითარებისა და სწავლებისთვის.
სახალხო დამცველი წერს, რომ მნიშვნელოვანია მიეთითოს კანონის გავლენაზე სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის უფლების მიმართ.
კანონის მე-6 მუხლის მიხედვით, იკრძალება ადამიანისთვის მისი ბიოლოგიური სქესისგან განსხვავებული სქესისთვის მიკუთვნების მიზნით ქირურგიული ოპერაციის ჩატარება ან მის მიმართ სხვა სახის სამედიცინო მანიპულაციის გამოყენება.
ეს შეზღუდვა არ შემოიფარგლება მხოლოდ ქირურგიული ოპერაციებით და ვრცელდება ყველა სახის სამედიცინო ჩარევაზე, რაც სერიოზულ გამოწვევებს უქმნის სქესის შეცვლის პროცესში მყოფ პირებს, ვინაიდან მათი სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისთვის კრიტიკულად მნიშვნელოვანია სამედიცინო მომსახურებაზე ხელმისაწვდომობა, რაც საფრთხის წინაშე დადგება, თუ სამედიცინო პერსონალი უარს იტყვის აუცილებელი სამედიცინო მომსახურების გაწევაზე, კანონთან შეუსაბამობის მოტივით.
ჯანმრთელობის უფლება კი გულისხმობს აუცილებელი სამედიცინო დახმარების ხელმისაწვდომობას დისკრიმინაციის გარეშე. აღსანიშნავია, რომ 2025 წლის 24 იანვარს საქართველოს სახალხო დამცველმა ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტს წარუდგინა კომუნიკაცია იდენტობის ჯგუფის საქმეებზე ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილებების აღსრულების მიმდინარეობის შესახებ.
ომბუდსმენი წერს, რომ მნიშვნელოვანია სახელმწიფომ გაატაროს პოლიტიკა, რომელიც ხელს შეუწყობს ლგბტიქ+ ადამიანებისთვის თანასწორი გარემოს შექმნას და მათ სრულფასოვან მონაწილეობას სოციალურ, ეკონომიკურ და კულტურულ ცხოვრებაში.
