„როსტომი, ჩვენი გიდი, თავის ჩერქეზულ სამოსში გამოწყობილი დაიარება სასტუმროს ფოიეში, ხანჯალასხმული და საომარი ჯილდოებით აკაზმული. გერმანელი ფილოლოგის ნათქვამი რომ გადამემოწმებინა, როსტომს ვკითხე, რამდენ ენაზე საუბრობდა. ზუსტი რაოდენობა თვითონაც არ იცის, თუმცა მაინც სცადა თითებზე ჩამოეთვალა: რუსული, მეგრული – მისი მშობლიური ენაა, ქართული, სომხური, სპარსული, ლეზგინური, გრუზინული, ყველა ვერც დავიმახსოვრე“, – ეს ბოლო შეცდომა (გრუზინულიო) შევუნდოთ ავტორს, რომელმაც ერთ-ერთი პირველი თბილისელი გიდის შესახებ დაგვიტოვა ცნობები…
თუმცა სჯობს, მოვლენებს მივყვეთ.
21 თებერვალი გიდების საერთაშორისო დღეა და, ბოლო წლების ტრადიციისამებრ, ქართველმა გიდებმა საინტერესო აქტივობებით აღნიშნეს: დილიდან საქართველოს ქალაქებში ტურისტებისთვის, დამწყები თუ უკვე გამოცდილი კოლეგებისთვის სხვადასხვა მიმართულებისა და თემატიკის ტურები ჩაატარეს.
თბილისის მერიამ შეხვედრაც მოუწყო გიდებს, ასოციაციებმა საქმიანობა შეაჯამეს და გამორჩეული წევრები დააჯილდოვეს. საღამოს კი, დატვირთული დღის მიუხედავად, ბევრი გიდი წავიდა ყოფილ სასტუმრო „ლონდონისკენ“, სადაც გავრცელებული ინფორმაციით, პირველი თბილისელი გიდის ამბავი უნდა გაეცოცხლებინათ.
ინგლისელი სტუმრის ამბავი
სანამ ამ წარმოდგენა-ტურისა და გიდი როსტომის შესახებ ვიტყოდეთ რამეს, ერთი ადამიანი უნდა ვახსენოთ: ჰენრი ნორმანი – ინგლისელი ჟურნალისტი და მოგზაური, პოლიტიკოსი, ლიბერალური პარტიის წევრი. ის მუშაობდა გაზეთებში „Pall Mall Gazette”, „News Chronicle”, „New York Times”. მის სახელთან არის დაკავშირებული ბევრი ცნობილი და გახმაურებული სტატია. შემდეგ იგი, როგორც პოლიტიკოსი, იბრძოდა ქალთა უფლებების დაცვისა და ქალებისთვის საარჩევნო ხმის მიცემისთვის, თუმცა მთავარ თემას დავუბრუნდეთ…
1892 წელს ჰენრი ნორმანმა იმოგზაურა რუსეთის იმპერიაში და საქართველოსაც ესტუმრა. ამ მოგზაურობას შემდეგ ორტომეული მიუძღვნა „All The Russians“ („სრულიად რუსეთი (თუ რუსები“), რომლიც 1902 წელს გამოვიდა ძალიან საინტერესო ილუსტრაციებით. ამ წიგნის ნაწილი, ქართულ ენაზე, „ჰენრი ნორმანის ცნობები საქართველოსა და კავკასიის შესახებ,”ეთნიკურობისა და მულტიკულტურალიზმის შესწავლის ცენტრმა გამოსცა 2019 წელს ( მთარგმნელი ნათია მეჩითიშვილი. რედაქტორი გიორგი სორდია). სტატიის ციტატები სწორედ ამ ნაშრომიდან არის აღებული.
„ამუდარიიდან მოყოლებული ჩრდილოეთის პოლარულ წრემდე და ყარსიდან კამჩატკამდე რუსეთის მეფეს ბევრი უცნაური ხალხი და ქვეყანა ჰყავდა თავისი მმართველობის ქვეშ, მაგრამ კავკასიისა და მისი ხალხების მსგავსი ძნელად თუ მოიძებნება მთელს მსოფლიოში. მართლაც, თუ ვინმე კავკასიაში მოხვედრილა, უთქვამს კიდეც: ამისთანა დედამიწის ზურგზე არაფერი მინახავსო“, – ასე იწყება ნაშრომი, რომელიც ნორმანის მოგზაურობის ჩვენთვის განსაკუთრებით საინტერესო, კავკასიისა და საქართველოს ნაწილს აღწერს.
ტურზეც ტურის ავტორი, გიდი ვლასი ვაწაძე სწორედ იმ ნორმანს ასახიერებდა, რომელიც მეცხრამეტე საუკუნის ბოლოს თბილისში პოპულარულ სასტუმრო „ლონდონს“ „ესტუმრა“.
„ყველა თვალსაზრისით ეს საინტერესო სავანე მაინც უცნობი რჩება გარე სამყაროსათვის. ადვილი და კომფორტულია აქ ჩამოსვლა. მისი მთავარი სატრანსპორტო გზები მოწესრიგებულია. ხოლო მთელს რუსეთშიც კი არ მოიძებნება ისეთი ფეშენებელური და კეთილმოწყობილი სასტუმრო, როგორც სასტუმრო ლონდონია, რომელსაც ყველა მისი ფრანგული სახელწოდებით Hotel de Londre იცნობს“, – წერს ნორმანი.
„ლონდონის“ „მიმღებში“ სტუმარსა და ტურის მონაწილეებს სასტუმროს ისტორია გააცნეს და გამორჩეული სტუმრების – ჰამსუნგისა თუ ჩაიკოვსკის შესახებაც უამბეს. ის დღეც გაიხსენეს ერთი ვაგონი შროშანები რომ დაახვედრეს თბილისელებმა რუს კომპოზიტორს. აკი ამიტომაც უყვარდა მუსიკოსს გამორჩეულად თბილისსა და ბორჯომში სტუმრობა.
სანამ სასტუმროში ინგლისელი სტუმარისთვის ნომერს „ამზადებდნენ“, გოლოვინზე გაჩერებულ მის კარეტას „ჩამოიყვანდნენ“ და ბარგს „ჩამოტვირთავდნენ“, ინგლისელმა ჟურნალისტმა ვერ მოითმინა, მეგობარი გერმანელი ეგვიპტოლოგის რეკომენდაციისამებრ, იპოვა ქართველი გიდი და როსტომს ქალაქის გაცნობა სთხოვა. გიდის როლი ჩოხასთან და მეგრულ კილოსთან ერთად მშვენივრად მოირგო გიდმა დავით ნასარიძემ.
ლალი აფციაურმა (რომელსაც ტურის ჩატარების იდეა ეკუთვნის), გზად ორბელიანების სასახლისა და ორბელიანების უბნის, ორბელიანების კუნძულის შესახებ ისაუბრა. „ინგლისელმა სტუმარმა“ გიდებთან ერთად სომხური ვანქის ტაძარიც (დღეს მის ადგილას 104 საჯარო სკოლაა) „მოინახულა“ და თბილისელი სომხური თემის ამბებსაც გაეცნო.
თბილისი და თბილისური ამბები
„თბილისი რუსეთისთვის კავკასიის მარგალიტია, რეგიონის დედაქალაქი და, შესაბამისად, უვლის და უფრთხილდება. ქუჩები სუფთაა, ლამპიონებით განათებული, მაღაზიები დიდი და ლამაზი, მოწესრიგებული ტრამვაი, ეტლები…
თავისი მასიური მომწვანო-მოწითალო თუნუქის სახურავებით თბილისის ნახევარი პატარა პარიზს მოგაგონებთ ან კოხტა ბუქარესტს… თბილისის ერთი ნახევარი თუ ევროპას მოგაგონეთ, მეორე წმინდაწყლის აზიურია… ევროპასა და აზიას შორის მდებარე თბილისი ყველაზე მეტად იქ მცხოვრები ხალხების სიჭრელით მოგაჯადოებთ, რომლებიც არა მარტო უამრავ გასაოცარ ენებს ფლობენ, არამედ თავიანთი სახასიათო გარეგნობითაც გამოირჩევიან“, – წერს ნორმანი.
გარეთუბნიდან, ორბელიანების უბნიდან ამჯერად ტურის მონაწილეებმა მუხრანთუბნის კარით ძველ ქალაქში გადაინაცვლეს. პირველი გაჩერება „ზარის ეკლესია“ იყო, მერე უჯებირო მტკვარს „გადახედეს“, წისქვილებიან, უბრალო თბილისელებით დასახლებულ რიყეს, რომლის თავზეც უკვე გადიოდა ციციანოვის (ციციშვილის) აღმართი, მერე როსტომის სასახლესთან და სიონთან გაჩერდნენ.
„სასტუმროდან ტრამვაით ათ წუთის სავალზე თავი ბაღდადში ან თეირანში გეგონებათ. აზიური ბაზრებიდან მხოლოდ ცოტა თუ შეგხვდებათ ისეთი, უცხოელ მუშტარზე ხარბი თვალი რომ არ ეჭიროთ…. მთელს ბაზარში ისე გეპყრობიან, როგორც ადგილობრივ მკვიდრს“… ასეთ ადგილას გიდი როსტომი შეუცვლელი ადამიანია, „ქალაქის მთავარ ბაზარზე ერთი საათით გასვლაც კი კმარა, რომ მან ყველა ენაზე დაილაპარაკოს“ (თბილისელი გიდი ბევრ ენას რომ ფლობს, ეს ხომ თავშივე ვთქვით).
სტუმარი განსაკუთრებით ღვინით ინტერესდება:
„ბაზრის ყველაზე დიდ უცნაურობას ღვინო წარმოადგენს. კახეთის რეგიონში, რომელიც თბილისიდან არც ისე შორსაა, წითელ და თეთრ ღვინოს აყენებენ, ასევე აყენებენ ღვინოს, რომელიც არც წითელია და არც თეთრი, არამედ მოწითალო-მოყავისფრო პორტვეინის ფერი და ყავისფერი ხერესის გემო დაჰკრავს. ეს უბრალო ხალხის ღვინოა, გროშის ფასი აქვს“.
აბა, ისე როგორ იქნება, თან ღვინის დაჭაშნიკების მერე, გიდმა და ინგლისელმა სტუმარმა ქალებზე არ ისაუბრონ?
„ქართველი ქალები, მართლაც, ისეთი ლამაზები არიან, როგორც მათზე ჰყვებიან? გათხოვებისას, რაც საკმაოდ ადრეულ ასაკში, ისინი ზომაზე მეტად განივრები და მსუქნები არიან, მოწიფულობის ასაკში კი მშვენდებიან. სახის სწორი და დახვეწილი ნაკვთები აქვთ, დიდი მშვიდი მუქი ფერის თვალები, სავსე ტუჩ-კბილი, თეთრი პირისახე, შავი თმა – რაც ჩვენთან, ევროპაში მიღებული და აღიარებული სილამაზისგან საკმაოდ შორსაა. მათ ტუჩებს ვნებიანი ჩურჩულიც შეუძლიათ და გამამხნევებელი სიმღერითაც აცილებენ ქმრებს ომში, როცა ამისი დრო დგება“…
ისტორიასა და ქალებზე საუბრისას მეფე თამარიც ახსენდებათ: „იმის ნახევარიც თუ მართალია, რასაც თამარ მეფეზე ყვებიან, მაშინ ის უნდა ყოფილიყო ერთ-ერთი ყველაზე გამორჩეული და დასამახსოვრებელი დედოფალი…. მისი წყალობით საქართველო გაბრწყინდა და მისი დიდების ამბავი მთელს მსოფლიოს მოედო“, – დაუწერია ნორმანს თავის წიგნში.
საუბრობენ პოლიტიკაზეც, ხალხთა შორის ურთიერთობაზეც, თუმცა სტუმარს მეფეები და პოლიტიკა ავიწყდება, როცა თბილისურ აბანოში ხვდება. გოგორდის აბანოები ხომ ამ ქალაქის კიდევ ერთი „ფასდაუდებელი სიმდიდრეა“, თბილისელი მექისე და მასთან ურთიერთობა კი – ცალკე თავგადასავალი.
ნორმანი ერთ მტკივნეულ თემასაც ეხება: „ოლივერ უორდროპი წიგნში „საქართველოს სამეფო“ (1888 წ.) წერს: რუსეთი სამომავალოდ რომ ომში ჩაებას, ამით საქართველო მაშინვე ისარგებლებს, დამოუკიდებლობას გამოაცხადებს და დარიალის ხეობაზე კონტროლს დააწესებს… ჩემი პირადი აზრით კი, რუსეთის მტრებს იმედგაცრუება მოელით, რადგან საქართველოს პოლიტიკური და ეროვნული დამოუკიდებლობა წარსულს ჩაბარდა და მიუხედავად მათი მედიდურობისა, წარმოსადეგი აღნაგობისა და სამხედრო სამოსისა, მე სერიოზულად მეეჭვება, რომ მათ რუსეთთან დაპირისპირებისა და წარმატების რეალური ძალა და უნარი შესწევდეთ“.
ასე ფიქრობდა საქართველოს მომავალზე 130 წლის წინ ორი ინგლისელი… წინ იყო 1905, 1917, 1918, 1921 წლები, 1921 წლის მძიმე თებერვალიც, ზუსტად ეს დღეები… უორდროპი მაინც უკეთ იცნობდა საქართველოს, თუმცა საუკუნე დასჭირდებოდა მისი სიტყვების ახდენას, მაინც დადგა დამოუკიდებლობა! ევროპისა და უცხოელი ტურისტებისკენ გზაც მხოლოდ დამოუკიდებლობამ გახსნა.
„არ მესმის, რატომ არ ჩამოდიან შეძლებული ევროპელი ტურისტები კავკასიისკენ. იქნებ ჩემმა წიგნმა მაინც წააქეზოს ისინი ამისკენ. როგორც ბატონი ფრეშფილდი ამბობს, „კავკასიის აღსაწერად ყველა სიტყვა უძლურია“ და ისევ კლინტონ დენტის დავესესხოთ: თუ ეთაყვანებით მთებს და თუ გსიამოვნებთ ბუნების ჭვრეტა და მისი თოვლით, ნისლით, ტყეებითა და სილამაზით ტკბობა, სადაც სრულიად კონტრასტული სილამაზე სრულ ჰარმონიაში მოდის, მაშინ წადით კავკასიაში, წადით ქალაქში, სადაც 70 ენაზე საუბრობენ…“, – წერდა 130 წლის წინ ჰენრი ნორმანი.
ჩვენ ისღა დაგვრჩენია გითხრათ, რომ დღეს ქალაქში, სადაც ოდესღაც ერთი გიდი იყო (ყოველ შემთხვევაში, ვინც გიდად მოიხსენიება და შემორჩა ისტორიას), დღეს ალბათ სამოცდაათამდე ენაზე მაინც ლაპარაკობენ გიდები… თბილისელი გიდების რაოდენობას კი ვერავინ გეტყვით: არც ტურიზმის ადმინისტრაციას, არც გიდების ასოციაციებს, არავის აქვს ასეთი სტატისტიკა დედამიწის ზურგზე… თბილისში თურმე ყველაფერი როსტომიდან დაიწყო… ყოველ შემთხვევაში ტურის ავტორები – ვლასი ვაწაძე და ლალი აფციაური ასე ფიქრობენ და ამბობენ, რომ არქივში შემორჩენილი მწირი ცნობებით, როსტომი (ნორმანსაც უნდა ვენდოთ ალბათ) მეგრელი იყო, სასტუმროებთან „კავკაზთან“ და „ლონდონთან“ ელოდა სტუმრებს, თავადაც აქირავებდა ოთახებს, ყიდდა იარაღს… მოკლედ ჯერ კიდევ მაშინ, სანამ სიტყვების „ტურიზმის“ და „გიდის“ მნიშვნელობა ეცოდინებოდათ, ჩვენი როსტომი თბილისში მრავალმხრივ ტურისტულ საქმიანობას ეწეოდა. უფრო ძველი თბილისელი გიდის შესახებ ჯერჯერობით ცნობები არ გვაქვს, თუმცა ალბათ ჯერჯერობით…
