70 000 წლის წინ ჰომოსაპიენსმა განიცადა კოგნიტური რევოლუცია და მას შემდეგ განუვითარდა ფანტაზია, რასაც მალევე მოჰყვა პირველი სპირიტუალური სამყაროს კონტურები. ამ კონტურებს ჩვენ დღეს ანიმიზმს ვუწოდებთ, რაც სულების არსებობისადმი რწმენას ნიშნავს. ანიმიზმი ყველა რელიგიის წინაპარია. ანიმისტებს სჯეროდათ, რომ არსებობდა უხილავი სამყარო, რომელიც მათ ყოველდღიურ ცხოვრებაზე ახდენდა გავლენას. ეს გენეტიკურმა რევოლუციამ გამოიწვია, თუმცა გარემო პირობებმაც შეუწყო ხელი. მაშინ ადამიანებს ბევრი რამის ეშინოდათ, სტიქიის, მტაცებელი ცხოველებისა და შიმშილის. სულებსაც შესაბამის რამეებს სთხოვდნენ, მოსავალს, კარგ ამინდს და ა.შ.
იმდროინდელი საპიენსები ბუნებასთან ბალანსში ცხოვრობდნენ და თავი პლანეტის მბრძანებლებად არ მოჰქონდათ, თუმცა შემდეგ გაჩნდა თეიზმი, რომელიც თავის თავში უკვე იერარქიას მოიაზრებს. ეს არის წარმოდგენა, რომ არსებობს ღმერთი ან ღმერთები, რომლებიც ჩვენზე მაღლა დგანან და განაგებენ ჩვენ ცხოვრებას. თუმცა წინაპრებისგან განსხვავებით ამ განვითარების ადამიანებს თავი უკვე უპირატეს სახეობებად მოჰქონდათ, რადგან მათ ღმერთებს მათთან ჰქონდათ კავშირი და არა დელფინებთან ან სხვა არსებებთან. ანუ მათი ეთიკური ნორნები მხოლოდ ადამიანებზე ვრცელდებოდა. თეიზმი დიდხანს არსებობდა ორი მიმართულების ამარა, პოლითეისტური და დუალისტური. როგორც ამბობენ, პოლითეისტურ კულტურებსა და იმპერიებს, როგორიც იყო საბერძნეთი და რომი, არ ჰქონდათ აგრესია განსხვავებული რელიგიების მიმართ. ისინი დაპყრობილ ხალხებს არ სთხოვდნენ რელიგიის შეცვლას. მათ ტერიტორიები და ძალაუფლება უფრო მეტად აინტერესებდათ, ვიდრე კულტურა. არ ვიცი, ხვდებოდნენ თუ არა მაგდენს რომაელები ან ეგვიპტელები, ან სხვა პოლითეისტური კულტურები, მაგრამ დროთა განმავლობაში კულტურული ასიმილაცია აბსოლუტურად შეუქცევადი იყო და შესაბამისად, ხალხისთვის იძულებით გადაყვანა მათ რელიგიაზე –სრული იდიოტიზმი და რესურსის უაზრო ხარჯვა. აქ ჩნდება კითხვა, თუ განსხვავებული აღმსარებლობის მქონე ადამიანებს შორის კულტურული ასიმილაცია, ანუ მათ ქცევებს შორის განსხვავების წაშლა ასეთი შეუქცევადია, მაშინ რა როლი აქვს რელიგიას ადამიანის ცხოვრებაში? ამ კითხვას მალე მივუბრუნდებით.
ახლა ცოტა ქრისტიანობაზეც. ქრისტიანობა იყო ძალიან დიდი მენტალური რევოლუცია, რომელმაც ბევრი რამ შეცვალა. მაგრამ – კარგისკენ თუ ცუდისკენ? უფრო ბედნიერი გახდა ადამიანი სამყაროს დიდი ნაწილის გაქრისტიანების შემდეგ?
ქრისტიანობას ორი განმასხვავებელი ნიშანი ჰქონდა, რითაც ის გახდა რევოლუციური. 1. უნივერსალიზმი – ქრისტიანობა გაჩნდა, როგორც იუდაიზმისგან წამოსული სექტა, რომელიც ამტკიცებდა, რომ ლოკალურმა ღმერთმა დაუშვა, რომ ის ყოფილიყო არა მხოლოდ ებრაელების, არამედ სხვებისაც. 2. მისიონერიზმი – უნივერსალიზმი საჭიროებდა მისიონერიზმს. ამიტომ, სწორედ ქრისტიანობაში ჩაისახა პირველად მისიონერიზმი. სახარებაში გვხდება ადგილები, სადაც ვკითხულობთ, როგორ აგზავნის ქრისტე მოწაფეებს თავისი სიტყვის გასავრცელებლად.
რა არის ქრისტიანობა? ნებისმიერი რელიგია არის ის, რასაც მისგან მისი მიმდევრები აკეთებენ. არ შეიძლება ავეჯის მაღაზიას ლუდის ბარი დაარქვა და ამტკიცო, რომ ლუდის ბარი გაქვს, მაშინ, როდესაც შენთან მხოლოდ იმპორტირებული ავეჯი იყიდება. ასეთ მაღაზიას დიდი მომავალი არ ექნებოდა. დღეს ჩვენ ქართული მართლმადიდებელი ეკლესიის სახით გვაქვს რელიგია, რომელიც ერთს ლაპარაკობს და მეორეს აკეთებს. თავს სიყვარულის მაღაზიად გვაცნობს და სიძულვილს ყიდის, თანაც არც ისე იაფად.
ჩვენ ბევრი გვსმენია იმაზე, თუ როგორ იდევნებოდნენ ქრისტიანები. კი, რა თქმა უნდა, იდევნებოდნენ, მაგრამ ქრისტიანებს ერთმანეთზე დიდი მტერი არ ჰყოლიათ, არასდროს. ამაში დასარწმუნებლად მარტო ბართლომეს ღამეს გახსენებაც კი საკმარისია.
24 საათში კათოლიკე ქრისტიანებმა 10 000-მდე ფრანგი პროტესტანტი გაჟლიტეს, ანუ ბევრად მეტი, ვიდრე რომის იმპერიამ მთელი არსებობის განმავლობაში. არადა, იქ ორივე ერთ ღმერთს სცემდა თაყვანს, სულ პატარა ინტერპრეტაცია აშორებდათ ერთმანეთს. როცა ეს ამბავი რომის პაპმა გაიგო, ისე გაუხარდა, რომ საზეიმო ლოცვა მოაწყო რომის ცენტრში. ამითაც არ დაკმაყოფილდა, ჯორჯიო ვაზარი მიიწვია და ვატიკანის ერთ-ერთ ოთახში მოახატვინა ამ ხოცვის ამსახველი სიუჟეტი. მთლიანობაში მილიონობით ადამიანის სიცოცხლე შეიწირა ქრისტიანულმა რელიგიებმა.
შორსაც რომ არ წავიდეთ, 2008 წლის ომი ორ მართლმადიდებლურ ქვეყანას შორის არ მოხდა, სულაც? რა თქმა უნდა, ეს ომი რელიგიურ ნიადაგზე არ დაწყებულა, ტერიტორიულ ნიადაგზე მოხდა, თუმცა საერთო რელიგიას ხელი არ შეუშლია რუსეთისთვის ჩვენი ჯარისკაცებისა და მშვიდობიანი მოსახლეობის ხოცვაში.
რატომ ხდებოდა ეს? იმიტომ, რომ ქრისტიანული მოძღვრება იყო ცუდი და ადამიანებს ძალადობისკენ უბიძგებდა? ნებისმიერი ტექსტის ინტერპრეტაცია შესაძლებელია, თუ გონება ცოტა ჩათლახურად გიჭრის, თუმცა ძველი აღთქმისგან განსხვავებით, სადაც ღმერთის მიერ ადამიანების დასჯის მუქარა ხშირად შესაშური ნატურალიზმით არის გადმოცემული, ახალი აღთქმა არსად არ მიგვითითებს, რომ უნდა ვიძალადოთ „ურწმუნოზე“. დასავლურ სამყაროში კათოლიციზმიც და მართლმადიდებლობაც შეხმატკბილებულად თანაცხოვრობს ლიბერალურ დემოკრატიასთან. მაშინ, როდესაც იგივე მართლმადიდებლობა სრულიად კონსერვატიული და ფუნდამენტალისტურია რუსეთში და მშვიდად თანაცხოვრობს ავტორიტარულ წყობასთან.
საქმე აშკარად სხვა რამეშია.
და საქმე იმაშია, რომ უბრალოდ, მაგარ აბსურდში ვცხოვრობთ.
აბსურდი N1 – ღმერთს ჩვენი დახმარება სჭირდება?
ის, რაც საქართველოში განიცადა ქრისტიანობამ, ახალი არ არის. ძალიან დიდი ხნის წინათ მოხდა სასწაული და ქრისტიან თუ მუსლიმ მრევლს არ განუცადია კოგნიტური დისონანსი, როცა მათ უთხრეს, რომ ღმერთი თან ყოვლისშემძლეა და თან მათი დახმარება ესაჭიროება, პრესტიჟისა და რეპუტაციის დასაცავად.
წესით, აქ უნდა დაწყებულიყო, მორიგი მენტალური რევოლუცია, თუმცა ეს არ მომხდარა და ადამიანმა ძალიან მარტივად მიიღო ეს ოქსიმორონი ჭეშმარიტებად. ფუნდამენტალისტი მორწმუნეები დღესაც არსებობენ, რომლებსაც ამის სჯერათ. პლანეტის ნებისმიერ წერტილში იპოვნი ადამიანს, რომელიც ვინმეზე უპრობლემოდ იძალადებს, თავისი ყოვლისშემძლე ღმერთის დასაცავად. ეს სიგიჟე ჩვენი ყოველდღიური ცხოვრებაა. ადამიანებს სჯერათ ყოვლისშემძლე ღმერთის, რომლის ნებაც არის ყველაფერი, რაც ქვეყნად ხდება, მაგრამ მაინც ჩვენი დახმარება სჭირდება.
თუმცა ეს აბსურდი აქ არ დასრულებულა. ის კიდევ უფრო შორს წავიდა. კორონასა და საპატრიარქოს შორის გამართულმა ამ დაუნდობელმა BDSM-მა დაგვანახა, რომ მრევლის ნაწილი ფიქრობს, მათ ყოვლისშემძლე ღმერთს მათი დახმარება სჭირდება, თანაც მათი სიცოცხლის ფასად.
ანუ, თუ ევროპულ და რიგ ისლამურ ქვეყნებში სიკვდილთან შეჯახებისას გამოჩნდა, რომ რელიგიაში მითოლოგიურ ნაწილსა და რიტუალებს მეორე ხარისხოვანი ადგილი უჭირავს, საქართველოში ეს მითოლოგიური და რიტუალური ნაწილი აღმოჩნდა უფრო მნიშვნელოვანი. დემონსტრაციულობამ და რიტუალურმა ეგზიბიციონიზმმა ყველაფერი გადაწონა, ღმერთის ყოვლისშემძლეობის იდეაც კი.
ეს არის მუტაციის ფაზა, რომელშიც ჩვენ ვცხოვრობთ. არავინ იცის, კიდევ რა ტრანსფორმაციას განიცდის ქრისტიანობა. ის ხომ რეალურად სინკრეტისტული რელიგიაა. მასში გაერთიანებულია, ფაქტობრივად, ყველა ტიპის რელიგიური წარმოდგენა. ანიმიზმი – გარდაცვლილთა სულების არსებობის რწმენა.
პოლითეიზმი – მამა, ძე და სულიწმინდა და კიდევ უამრავი წმინდანისგან შემდგარი პანთეონი. დუალიზმი – კეთილი და ბოროტი ძალები, ღმერთი და ეშმაკი, რომლებიც ერთმანეთთან მუდმივ ბრძოლაში არიან და მონოთეიზმი – ერთადერთი ყოვლისშემძლე ღმერთი, ყველაფერი, რაც ხდება, მისი ნებაა. ეს ყველაფერი ერთიანდება დღევანდელ ქრისტიანობაში. მათ შორის რამხელა აზრობრივი სხვაობებია, მაგაზე ბევრს აღარ დავწერ, უსასრულოდ გამიგრძელდება.
აბსურდი N 2 – ვისთან არს ღმერთი
საუკუნეების განმავლობაში რელიგიის ნაციონალიზაცია მოხდა. რელიგია ყოველთვის მუტირებდა და რა თქმა უნდა, ადვილად გახდა ეთნიკური თვითშეგნებისა და იდენტობის ნაწილი. თავის მხრივ, რა თქმა უნდა, ნაციონალიზმის იდეამაც განიცადა ტრანსფორმაცია. ნაციონალიზმის იდეა საკუთარი უნიკალურობის აღიარებას ემყარება, რაც სრული სიმართლეა.
რა თქმა უნდა, ყველა ერი უნიკალურია თავისი კულტურით, მაგრამ რელიგიასთან შერწყმით ნაციონალიზმმა თვითუნიკალურობის აღიარებიდან თვითსაკრალიზაციის ფაზაში შეაბიჯა. ნაციონალიზმის რელიგიასთან შერწყმისას ვიღებთ ძალიან საშიშ მუტანტს – თვითაღიარებულ, დე ფაქტო წილხვედრ ერს. დღევანდელი მსოფლიო, მეტწილად, ასეთი სახელმწიფოებისგან შედგება.
დღევანდელი ქრისტიანული სამყაროს ყველაზე დიდი პრობლემა სწორედ ქრისტიანობის ნაციონალიზაციაში მდგომარეობს. ქრისტიანობა, რომელიც იმით გახდა რევოლუციური, რომ უნივერსალიზმი იქადაგა და თქვა, რომ ყველა თანაბარია, ებრაელიც და არაებრაელიც, დღეს ნაციონალიზმის მხარდამჭერ იდეოლოგიად რეფორმირდა და დიდი მონდომებით ახალისებს დომინანტური კულტურისა და ერის იდეას.
აქ უკვე ქრისტიანობა სცდება თავის მთავარ არსს, რომელიც თანასწორობას და სხვა კულტურების მიმღებლობას გულისხმობდა. ამიტომ არის აბსურდი ის, რასაც დღეს დაემსგავსა ქრისტიანობა უამრავ ქვეყანაში. ის თავის თავს ეწინააღმდეგება. ის, რასაც ჩვენ დღეს ქრისტიანობას ვეძახით, არაფერ კავშირშია იმასთან, რასაც ქრისტეს მოწაფეები უწოდებდნენ ქრისტიანობას.
მიუხედავად იმისა, რომ ყველა ერი უნიკალურია და ჰგონია, რომ მარტო თავადაა ღმერთის რჩეული, ისინი მაინც ახერხებენ გლობალური პრობლემებისას გაერთიანებას, რომ ერთად ებრძოლონ უხილავ მტერს. თუმცა, რატომღაც, ასეთ დროს საქართველომ უცნაური გზა აირჩია (უფრო ზუსტად კი საქართველოს საპატრიარქომ, რადგან აღდგომის ღამეს ტაძრებში მისული ადამიანების რაოდენობა მცირე იყო. მრევლის უმეტესობამ მაინც ექიმებს დაუჯერა). კორონავირუსის გავრცელების პირობებში რომის პაპმაც და მართლმადიდებელმა მსოფლიო პატრიარქმაც ეკლესიები დახურეს და ხალხს სახლში დარჩენისკენ მოუწოდეს. ერთადერთი, ვინც არაფრის დიდებით არ დახურა ეკლესია, საქართველოს საპატრიარქო იყო.
აბსურდი N 3 – მოკვდი, რომ იცოცხლო!
დღეს ბევრი იწერება იმაზე, თუ რა გლობალური ცვლილებები შეიძლება მოიტანოს კორონავირუსმა. სასულიერო პირები არა მხოლოდ საქართველოში, არამედ სხვა ქვეყნებშიც არ ცვლიან რიტორიკას და ამ ვირუსს ისევ ჩვენ გვაბრალებენ, უბრალო ხალხს. მორწმუნე და არამორწმუნე ადამიანებს. ჩვენი ცოდვების გამო ვისჯებით, მათი განმარტებით. თუმცა რას ვხედავთ დღეს რეალურად? ჩვენ ვხედავთ, რომ, თურმე, ბოლო საუკუნეების განმავლობაში ადამიანებმა, როგორც იქნა, ისწავლეს, რომ ავადმყოფობისას მღვდელს კი არ უნდა მიმართონ ეგზორცისტული სეანსისთვის, არამედ ექიმს – სამედიცინო შემოწმებისთვის.
ადამიანებმა ეს მართლა ისწავლეს და ეს ძალიან არ მოსწონთ რელიგიურ ფუნდამენტალისტებს, რაც ამ ბოლო პერიოდში გამოჩნდა კიდეც. მიზეზი მარტივია. რელიგიური ფუნდამეტალიზმი და ნაციონალიზმი კარგად იმიტომ თანამშრომლობს, რომ ორივე მათგანი სიკვდილის ფაქტორით მანიპულირებს. ნაციონალიზმი გპირდება, რომ თუ შენი ქვეყნისთვის მოკვდები, მარადიულად იცოცხლებ მომავალი თაობების მეხსიერებაში, როგორც გმირი. ხოლო რელიგია იქვე ამატებს, რომ არათუ აქ გახდები გმირი, არამედ იქაც სამოთხე გელის. მაშინ, როდესაც მედიცინა ფაქტებს ეყრდნობა და რადგან დარწმუნებული არ არის საიქიო ცხოვრების რეალურობაში, ცდილობს, ადამიანების ცხოვრება აქ გახადოს უფრო ჯანსაღი.
მოკლედ რომ ვთქვათ, რელიგიისთვის სიკვდილის შემგომი ცხოვრებაა მნიშვნელოვანი, მედიცინისთვის სიკვდილამდელი. ეს სიკვდილის რიტორიკა დიდხანს მუშაობდა მათ სასარგებლოდ, მაგრამ დღეს დაინახეს, რომ მათი პასუხები სიკვდილ-სიცოცხლის საკითხებზე, ხალხს აღარ აკმაყოფილებს. ნავთობივით გაუფასურდა.
ეს არც არის გასაკვირი. ბოლო საუკუნეებში მედიცინამ მოახერხა, რომ ადამიანის სიცოცხლის საშუალო ასაკი დედამიწაზე 40-დან 72-მდე გაეზარდა, რამაც სიკვდილს სრულიად სხვა თვალით შეახედა ადამიანს. დღეს ჩვენ აღარ ვართ სიკვდილის წინაშე ისეთი უმწეოები, როგორც, მაგალითად, შუა საუკუნეების ადამიანი, რომელიც შესაძლებელი იყო, ფეხის ამპუტაციით გამოწვეული ტრავმული შოკით მოკვდარიყო, მხოლოდ იმიტომ, რომ ანესთეზია არ არსებობდა. დღეს ბევრი მეცნიერი სიკვდილის დამარცხებასაც კი გვპირდება ამავე საუკუნეში. შესაბამისად, სიკვდილის საკრალურობა და რელიგიის გავლენა ადამიანის ყოველდღიურ ცხოვრებაზე, სულ უფრო და უფრო შემცირდება და ამ პროცესს ვერაფერი შეაჩერებს.
რუსული მოდელი
როგორც ზემოთ აღვნიშნე, იმპერიის ფარგლებში ცხოვრება იწვევს კულტურული ასიმილაციის შეუქცევად პროცესებს. რაც არ უნდა ვიძახოთ, რომ ვერ ვიტანთ თურქებს ან არაბებს, ფაქტია, რომ მათთან თანაცხოვრებამ ჩვენზე ძალიან დიდი გავლენა მოახდინა და მათგან ბევრი ქცევა შემოვინახეთ, რომ აღარაფერი ვთქვათ ვეფხისტყაოსანზე, ქართულ ენაზე შექმნილ ყველაზე მნიშვნელოვან წიგნზე, რომელიც თავიდან ბოლომდე აღმოსავლური სიბრძნით არის ნასაზრდოები. თუმცა მთავარი მაინც ის იმპერიაა, რომელთანაც ბოლო საუკუნეები გავატარეთ. მეფის რუსეთიდან მოყოლებული ჩვენ ამ კულტურასთან თანავცხოვრობდით და ბუნებრივია, რომ ერთმანეთს დავემსგავსეთ. პოსტსაბჭოთა ქვეყნების დიდი ნაწილი, რომლებიც დღეს რუსულ გავლენას განიცდიან და რუსეთს მფარველად მიიჩნევენ, ისევ დუალისტური წარმოდგენებით განაგრძობს ცხოვრებას. თუმცა ამ დუალიზმს ჩვენ რელიგიას აღარ ვეძახით, რატომღაც. რუსი მართლმადიდებელი და ყაზახი მუსლიმი ერთმანთისგან განსხვავდებიან აღმსარებლობით, თუმცა სამყაროს ხედვა ერთი აქვთ. ორივე მათგანი ფიქრობს, რომ დასავლური, ევროპული ცივილიზაცია ბოროტებაა, რყვნის მათ და ართმევს კულტურულ იდენტობას და რომ ამ ყველაფრისგან მათ პუტინი იცავს.
ამას თვითვიქტიმიზაცია ჰქვია. ეს არის აღმსარებლობის რუსული მოდელი, რომელიც თანაბარი წარმატებით ერგება მუსლიმებსაც და მართლმადიდებლებსაც და რომელსაც ჩვენი საპატრიარქო წლებია, ავითარებს თავის რიტორიკაში. ყველაფერი, რაც არ უნდა თქვა საპატრიარქოზე, ქრისტიანობაზე თავდასხმად აღიქმება. ისინი მრევლში ცდილობენ, დანერგონ წარმოდგენა, რომ მთელი სამყარო მათ წინააღმდეგაა. ამის დაჯერების ცდუნება, ყოველთვის მაღალია. როგორია, შენთან მოდის სანდომიანი მღვდელი და გეუბნება, რომ შენ იმდენად მნიშვნელოვანი ტიპი ხარ, რომ მთელი სამყარო გებრძვის მხოლოდ იმიტომ, რომ ქართველი მართლმადიდებელი ხარ.
ეს შეიძლება, მთლად ის არ არის, რაც ცხოვრებაში გინდოდა, მაგრამ გარეთ ბირჟაზე დგომას და „სემიჩკის“ ფურთხებას ჯობია. თანაც რელიგია ამ უკანასკნელს დიდად არც გიშლის, პრინციპში. თანაც იმ პირობებში, სადაც საპატრიარქოს მიმართ გამოთქმული ზოგჯერ სრულიად საფუძვლიენი პრეტენზიები ღმერთზე თავდასხმად კონვერტირდება, ამ თეორიის დაჯერება არ უნდა გაუჭირდეს ადამიანს. თან გაიხედავ გამოიხედავ და ყველა მტერია, საყურიანი ბიჭი, გრძელთმიანი ბიჭი, ბლანჟიანი ბიჭი, გეი, ლიბერალი, მწერალი, მხატვარი, განათხოვარი ქალი, სექსმუშაკი, ნაცი და ქოცი, ყველა მტერია. როგორ გინდა, მშვიდად დაიძინო, როცა სულ მტრები გახვევია გარს.
ეს წარმოსახვითი მტრების არსებობა ასტიმულირებს თვითვიქტიმიზაციის ინსტინტქს და ასე გრძელდება, უსასრულოდ. ძალადობა ძალადობას შობს და აბსურდი აბსურდს. ამიტომაც არ დაკეტეს ეკლესიები. საერთოდაც, უბედნიერესები იყვნენ, რომ ასე მიაწვა მათ საზოგადოება. ჩვენი მეშვეობით, ისინი კიდევ ერთხელ დარწმუნდნენ, რომ ქართველი მართლმადიდებლები (განსაკუთრებით კაცები) არიან მხოლოდ მართლები და სხვა არავინ, ამ სამყაროში. ეს იყო მთელი მათი სათქმელი, მეტი არაფერი.
მაგრამ ამ ისტორიის მთელი აბსურდულობა მაინც სხვა რამეში მდგომარეობს: მაშინ, როცა მაცხოვრის აღდგომა სიკვდილზე გამარჯვების გენიალური მეტაფორაა, ჩვენმა ეკლესიამ მოახერხა და ის სიკვდილის გამარჯვების ცერემონიად აქცია.
