„საერთაშორისო გამჭვირვალობა საქართველო” (TI) ეხმაურება ინსპექტორის სამსახურის გაუქმების შესახებ კანონპროექტს და აღნიშანვს, რომ წარმოდგენილი საკანონდებლო პაკეტი არ ემსახურება დამოუკიდებელი საგამოძიებო მექანიზმის საქმიანობის და პერსონალურ მონაცემთა დაცვის კუთხით არსებულ გამოწვევებს.
მათი შეფასებით, „ქართული ოცნების” წევრებმა ცვლილებების ინიცირება არსებული გამოწვევების შესწავლისა და კონსულტაციების გარეშე განახორციელეს და მისი დაჩქარებული წესით განხილვა მოითხოვეს. TI წერს, რომ ნამდვილი მიზანი კი, როგორც ჩანს, არა რეალური რეფორმის ჩატარება, არამედ სტრუქტურის მექანიკური დაშლა და თანამდებობაზე ახალი პირების არჩევაა. გთავაზობთ მათ შეფასებას:
„საკანონმდებლო პაკეტი საკითხის შესწავლის გარეშე იქნა ინიცირებული
სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის საქმიანობის პროცესში არაერთი საკანონდებლო ხარვეზი გამოვლინდა, რაც ხელს უშლიდა ინსტიტუტის ეფექტურად ფუნქციონირებას. 2021 წელს სახელმწიფო ინსპექტორის საქმიანობის შესახებ კვლევა არასამთავრობო ორგანიზაციების ნაწილმა ჩაატარა და ეფექტიანობის გაზრდის მიზნით შესაბამისი რეკომენდაციები გასცა. ინსტიტუციური და ფუნქციური გაძლიერების მიზნით სახელმწიფო ინსპექტორმა პარლამენტს საკანონდებლო წინადადებითაც მიმართა.
გარდა ამისა, ფუნდამენტურ ცვლილებებს საჭიროებს პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ საქართველოს კანონი. საქართველოსა და ევროკავშირს შორის ასოცირების შეთახხმების თანახმად, საქართველოს კანონმდებლობა პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ევროპულ რეგულაციებთან (GDPR) შესაბამისობაში უნდა მოვიდეს.
აღსანიშნავია, რომ სწორედ ამ მიზნით სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის მიერ მომზადებული კანონპროექტი პარლამენტს 2019 წელს წარედგინა, რომელიც ჯერ კიდევ არ არის მიღებული. პარლამენტს ამ დრომდე არ განუხილავს სახელმწიფო ინსექტორის 2020 წლის ანგარიში, რომელიც მას 2021 წლის აპრილში წარედგინა და მას შემდეგ განხილვის ვადა სამჯერ გააგრძელდა.
ამდენად, დაჩქარებული წესით კანონპროექტის ინიცირებამდე მნიშვნელოვანი იყო ზემოაღნიშნული საკითხების საფუძვლიანი შესწავლა და რეალური პრობლემების იდენტიფიცირება.
მნიშვნელოვანი საკითხები კვლავ რეფორმის მიღმა დარჩა
იმ შემთხვევაში, თუ კანონპროექტის მიზანი რეალური რეფორმის განხორციელება, პერსონალურ მონაცემთა დაცვის გაძლიერება და დამოუკიდებელი საგამოძიებო სტრუქტურის ეფექტიანობის გაზრდაა, მნიშვნელოვანია ყურადღება შემდეგ საკითხებზე ყოფილიყო გამახვილებული:
- ფარული საგამოძიებო მოქმედებების განხორციელება დამოუკიდებელი სტრუქტურის მიერ და კონტროლის ეფექტიანი მექანიზმის შემუშავება
- საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისობაში მოყვანა ევროკავშირთან ასოცირების შეთანხმებით გათვალისწინებულ პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ევროპულ რეგულაციებთან ( მაგ. პირდაპირი მარკეტინგის მიზნით მონაცემთა დამუშავების წესების სრულყოფა, მონაცემთა დამუშავების შეწყვეტის, წაშლისა და განადგურების ევროპული სტანდარტების დამკვიდრება, არასრულწლოვან პირთა პერსონალური მონაცემების დამუშავების წესის დადგენა და ა.შ.)
- დამოუკიდებელი საგამოძიებო სამსახურის ინსტიტუციური და ფუნქციური გაძლიერება, რაც პირველ რიგში უწყების პროკურატურისგან დამოუკიდებლობისა და მისი მანდატის ზრდას გულისხმობს. უწყების გამომძიებელი აღჭურვილი უნდა იყოს ეფექტიანი გამოძების ჩატარების საკმარისი გარანტიებით და უნდა სარგებლობდეს დამოუკიდებლად გადაწყვეტილების მიღების უფლებით, მათ შორის ადამიანის უფლებების შემზღუდავი ღონისძიებების, სასამართლოში მოწმეთა გამოკითხვისა და სხვა საკითხებზე.
- დამოუკიდებელი საგამოძიებო სტრუქტურისათვის დევნის ფუნქციის მინიჭება
- სახელმწიფო ინსპექტორის არა უბრალო უმრავლესობით არჩევა, არამედ მაღალი კვორუმით, რაც უზრუნველყოფდა პროცესში ოპოზიციის მონაწილეობას და გაზრდიდა ინსპექტორის ნდობისა და დამოუკიდებლობის ხარისხს.
- სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის გაუქმების შედეგად გამომძიებლების და სამსახურში დასაქმებული პირების თანამდებობებიდან გათავისუფლება საფრთხეს უქმნის საჯარო სამსახურის სტაბილურობას
კანონპროექტის თანახმად, 2022 წლის 1 მარტიდან გაუქმდება სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური და სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობა. 2022 წლის 1 მარტიდან თანამდებობებიდან გათავისუფლდებიან სახელმწიფო ინსპექტორი, მისი პირველი მოადგილე და მოადგილეები. 2022 წლის 1 მარტიდან შეუწყდებათ შრომითი ურთიერთობები და სამსახურიდან გათავისუფლდებიან სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის სხვა თანამშრომლები.
სტრუქტურის რეფორმის მიზეზით, დაუსაბუთებლად პარლამენტის მიერ 6 წლის ვადით არჩეული პირისთვის უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტა და ათეულობით საჯარო მოხელისთვის შრომითი ხელშეკრულების შეწყვეტა უკიდურესად აკნინებს საჯარო სამსახურს, ეწინააღდეგება მისი სტაბილურობის პრინციპს და ასევე, ხელს უშლის ქვეყნისათვის მნიშვნელოვანი ინსტიტუტების განვითარებასა და მათ მიმართ ნდობის დამკვიდრებას.
კანონპროექტის დაჩქარებული წესით მიღება გაუმართლებელია
საკანონმდებლო პაკეტი, ორ ასეულ გვერდზე მეტს მოიცავს და მისი დაჩქარებული წესით მიღებისას როგორც პარლამენტის წევრები, ასევე დაინტერესებული მხარზეები მოკლებულნი არიან შესაძლებლობას საფუძვლიანად გაეცნონ კანონპროექტებს და მასზე სიღრმისეულად იმსჯელონ. კანონპროექტის განმარტებით ბარათში ასევე არ არის დასაბუთებული, თუ რატომ არის საჭირო კანონპროექტის დაჩქარებული წესით მიღება. მიზეზად მითითებულია, რომ პარლამენტი მორიგ სესიაზე მუშაობას 2022 წლის თებერვლიდან შეუდგება და კანონის მიღება არ უნდა გადადაიდოს 2022 წლის გაზაფხულამდე. თუმცა იმის ახსნა, თუ რა არის ამ დაჩქარების მიზეზი, არ არის წარმოდგენილი.
საქართველოს პარლამენტის რეგლამენტის 117-ე მუხლის თანახმად, კანონპროექტის დაჩქარებული წესით განხილვა მხოლოდ საგამონაკლისო წესით და შესაბამისი დასაბუთებით არის შესაძლებელი. დაუშვებელია პარლამენტმა დაჩქარებული წესით განიხილოს საკანომდებლო პაკეტი, რომელიც დამოუკიდებელი სტრუქტურის რეფორმას ითვალისწინებს.
საკანონდებლო პაკეტის განხილვის პროცედურა არ პასუხობს გამჭვირვალობისა და პარლამენტის ღიაობის პრინციპებს
კანონპროექტის დაჩქარებული წესით მიღებისა და სახელმწიფო ინსპექტორთან კონსულტაციების არ არსებობის ფონზე, როგორც კანონპროექტის განმარტებითი ბარათიდან ირკვევა, ასევე არ გამართულა კონსულტაციები ექსპერტებთან, საერთაშორისო თუ ადგილობრივ არასამთავრობო ორგანიზაციებთან, არ შექმნილა საკითხზე სამუშაო ჯგუფი და არ ყოფილა კონსულტაცია არც ერთ სახელმწიფო სტრუქტურასთან. კანონპროექტის მიღება და განსაკუთრებით ისეთის, რომელიც ინსტიტუციური რეფორმების განხორციელებას გულისხმობს, ექსპერტების და სამოქალაქო საზოგადოების ჩართულობის ფონზე უნდა მიმდინარეობდეს.
ზემოაღნიშნული გარემოებების გამო აუცილებელია საქართველოს პარლამენტმა შეაჩეროს კანონპროექტის დაჩქარებული წესით განხილვა და რეფორმის ჩატარების მიზნით გამართოს ფართომასშტაბიანი კონსულტაციები სახელმწიფო ინსპექტორთან, საერთაშორისო და ადგილობრივ ექსპერტებთან”, – ნათქვამია განცხადებაში.
