„ფემინსტრიმი“ წარმოგიდგენთ პოდკასტების სერიას, რომელიც გაეროს ქალთა ორგანიზაციის პროექტის – „სოციალური დაცვის სისტემის ტრანსფორმაცია შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთათვის საქართველოში“ – ფარგლებში ხორციელდება, ქალთა ფონდის მიერ საქართველოში. „ფემინსტრიმის“ მედიაპარტნიორია Publika.ge.
ავტორი: ანა ქათამაძე
რატომ არ დადიან მამები მშობელთა კრებაზე? თუ ამ კითხვას თითოეულ ოჯახს ინდივიდუალურად დაუსვამთ, ძირითადად ერთგვაროვან პასუხს მოისმენთ – დრო არ აქვთ. საზოგადოებაში, სადაც ოჯახის ფინანსური უზრუნველყოფა კაცის, ხოლო შვილების აღზრდა ქალის მოვალეობად მიიჩნევა, მამები იშვიათად ფიქრობენ, რომ მშობელთა კრებაზე სიარული მათი საქმეა, მიუხედავად იმისა, თუ რამდენად დაკავებულები არიან ისინი.
ასე იქცევა მშობელთა კრება დედების კრებად და კრების შემდეგ ისევ საჭმლის მომზადებად, გარეცხვად, დალაგებად, მეცადინეობად, ანუ ზრუნვის იმ შრომად, რომელიც ყველასთვის ბუნებრივია. საბოლოოდ კი მამების ჩართულობა სახლის საქმეებში თუ ბავშვის აღზრდაში, ხშირად გვეუცნაურება და ვფიქრობთ, როგორ გაუმართლათ იმ ქალებს, ვინც ზრუნვის შრომას პარტნიორებთან თანაბრად ინაწილებენ და როგორც ჩემი მეგობარი იტყოდა, ერთსაც ამოვიოხრავთ დანანებით, მართლაც რომ – „ეჰ“.
დედობა შრომაა, ზრუნვის ბუნებრივად ქცეული შრომა და მიუხედავად იმისა, რომ დედების გამოცდილება ხშირად მსგავსია, არსებობენ ქალები, ვისთვისაც ეს ზრუნვა ბრძოლაა. ბრძოლა სახელმწიფოსთან და ბრძოლა საზოგადოებასთან იმისთვის, რომ მათ შვილებსაც ჰქონდეთ სოციალური ცხოვრება, თანატოლებთან ერთად სწავლის შესაძლებლობა, რომ მათი შვილებიც დაინახონ და მიიღონ ისეთები, როგორებიც არიან. შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე შვილის დედობა ხშირად მოითხოვს შესაბამის ცოდნას ბავშვის სპეციალურ საჭიროებებზე, დამატებით ფინანსურ და ადამიანურ რესურსს, სახელმწიფოს მხარდაჭერას თუ საზოგადოების ცნობიერების მაღალ დონეს. საქართველო კი ნამდვილად არ არის იმ ქვეყნების სიაში, სადაც ეს ყველაფერი სახელმწიფოსაც და საზოგადოებასაც თანაბრად აქვს გააზრებული.
შეზღუდული შესაძლებლობა მრავალფეროვანია და ბავშვის საჭიროებაც დიდწილად სწორედ შეზღუდვის ფორმაზეა დამოკიდებული. თუმცა, თითქმის ყველა თემატურ კვლევაში აუცილებლად წაიკითხავთ, რომ ამ საჭიროების დაკმაყოფილებაზე ძირითადად სწორედ დედები ზრუნავენ. მამებისა და შეზღუდული შესაძლებლობის არმქონე შვილის მშობლებისგან განსხვავებით, ისინი უფრო ხშირად განიცდიან სტრესს, ადანაშაულებენ საკუთარ თავს შვილის მდგომარეობის გამო, აწუხებთ დეპრესია, შფოთვა, იმედგაცრუება, დაბნეულობა, სიბრაზე, წარუმატებლობის შიში. მიუხედავად ამისა, ისინი შესაბამისი მხარდაჭერის გარეშე რჩებიან და ხშირად სრულიად მარტო, მთლიანად უძღვნიან თავს საკუთარი შვილების განვითარებაზე ზრუნვას. შვილების ცხოვრებით ცხოვრებაში კი მათი ფიზიკური, ფსიქოლოგიური თუ სოციალური სივრცე თითქმის მთლიანად უგულებელყოფილია. ჩვენთვის კი ესეც ნორმალურია, რადგან როგორც იტყვიან, „დედაა და აბა როგორ გინდა“.
რა თქმა უნდა, ამ პოდკასტის მიზანი არ არის ამ ზრუნვის კითხვის ნიშნის ქვეშ დაყენება. შვილის გაჩენა ერთ-ერთი ყველაზე საპასუხისმგებლო გადაწყვეტილებაა ადამიანის ცხოვრებაში და არაერთი დედა გრძნობს კმაყოფილებას, როდესაც საკუთარ შვილს ყველაფერს უკეთებს, რაც შეუძლია თუ არ შეუძლია. თუმცა შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვის დედებს განსხვავებული გამოცდილება აქვთ, ამ გამოცდილების შესაბამისი მხარდაჭერა კი არა.
მარტივად რომ წარმოვიდგინოთ, დედაჩემი საერთოდ არ ფიქრობს, მე რომ აღარ ვიქნები, ჩემს შვილებს რა ეშველებათო, რადგან მეც და ჩემი დაც ფინანსურად დამოუკიდებელი ადამიანები ვართ და არც საზოგადოებაში ინტეგრაციის პრობლემას ვაწყდებით. მაგრამ ჩემი რესპონდენტი, პირობითად ანა, ყოველდღე ფიქრობს, მისი მრავლობითი დარღვევის მქონე შვილი როგორ იქნება, ვინ მოუვლის, ვინ იზრუნებს მასზე, როცა თვითონ ამას ვეღარ შეძლებს. ამ კითხვაზე პასუხი სახელმწიფოს არ აქვს. არსებული სერვისები ძირითადად 18 წლამდე ბავშვებზეა მორგებული და გეოგრაფიული ხელმისაწვდომობის პრობლემასაც თუ გავითვალისწინებთ, ესეც არასაკმარისია. შესაბამისი მხარდაჭერის საჭიროებაზე საუბრისას კი სახელმწიფოს მხრიდან კეთილი ნების გამოვლენას არასდროს ვგულისხმობთ. ბავშვის საუკეთესო ინტერესებზე მორგებული სერვისების ხელმისაწვდომობა, ადაპტირებული გარემოს უზრუნველყოფა თუ ინდივიდუალური საჭიროებების გათვალისწინება ადამიანის უფლება და სახელმწიფოს მიერ კანონით ნაკისრი ვალდებულებაა. ეს მხარდაჭერა კი დღეს მინიმალური და ხშირად ფასადურია. მაშინ, როდესაც შეზღუდულ შესაძლებლობასთან დაკავშირებული ინფორმაციის არ არსებობის პირობებში, ვერც საზოგადოება ქმნის მათთვის მიმღებლურ და თანასწორ გარემოს, შვილებისთვის დამოუკიდებელი ცხოვრების შესაძლებლობის მოპოვებისთვის ბრძოლა, ბრძოლა რომელიც თითქოს არც უნდა იყოს საჭირო, გარდაუვალი და თითქმის ყოველდღიური რუტინის ნაწილი ხდება.
ეს ბრძოლა ბევრი დედისთვის საჯაროა და აქტივიზმიც მათ მიერ გაწეული ზრუნვის გაგრძელება ხდება – აქტივიზმი შვილებისთვის და აქტივიზმი სხვა მშობლების მხარდასაჭერად, ვისაც ან ინფორმაცია არ აქვს, ან ფინანსური რესურსი და ხშირად უბრალოდ თვითგადარჩენისთვის იბრძვის. რადგან შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვზე ზრუნვის შრომა ძირითადად სწორედ დედების შრომაა, მათ დიდ ნაწილს დასაქმების შესაძლებლობაზე უარის თქმა უწევთ და ხშირად უკიდურეს სიღარიბეში ცხოვრებენ. სტატისტიკური მონაცემები ამ მხრივ საქართველოში ნაკლებად ხელმისაწვდომია, თუმცა არცთუ ისე იშვიათად მოისმენთ ისტორიებს, სადაც ბავშვის დიაგნოზის გაგების შემდეგ მამები უბრალოდ წავიდნენ. იყო მარტოხელა დედა სახელმწიფოს, თუ ოჯახის სხვა წევრების მხარდაჭერის გარეშე რთულია, იყო მარტოხელა დედა შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე შვილით, კიდევ უფრო რთული.
დედების ამ ბრძოლას რამდენიმე წელია ხშირად შორიდან ვუყურებ, ხშირად ახლოდან. შეიძლება სტერეოტიპულადაც ჟღერდეს, მაგრამ არაერთხელ მიფიქრია, რომ მე იმავეს ვერ შევძლებდი, ან რომ ალბათ ამ დროს რაღაც სხვა ინსტინქტი ირთვება, რაღაც კიდევ უფრო ძლიერი. თუმცა ამ აღფრთოვანების მიღმა ინდივიდუალური ისტორიებია. ზოგჯერ ფიქრი იმაზე, რომ შეიძლება შენი ბრალია, რომ რაღაც არასწორად გააკეთე ორსულობის პერიოდში; ზოგჯერ დანაშაულის გრძნობა, რომ შეზღუდული შესაძლებლობის არ მქონე შვილებს შეიძლება საკმარის ყურადღებას ვეღარ უთმობ; ზოგჯერ უხერხულობის განცდა, როდესაც უცხო ადამიანები შენი შვილის ყოფაქცევაზე შენიშვნებს გაძლევენ მაშინ, როდესაც არ იციან ამ ქცევის მიზეზი. არაერთმა კვლევამ აჩვენა, რომ რაც უფრო მძიმეა ბავშვის შეზღუდული შესაძლებლობის ფორმა, მით მეტად ხდებიან მშობლები სოციალურად იზოლირებულები და თავს არიდებენ საჯარო თავშეყრის ადგილებს. ამ უხერხულობის განცდის გამო კი კიდევ უფრო მეტად იდანაშაულებენ თავს, რადგან ჰგონიათ, რომ ეს კარგი დედის შესაფერისი განცდა არ არის. ამას კი ისევ იდეალური დედის შეფასების მკაცრ კრიტერიუმებამდე მივყავართ, ეგრეთ წოდებული „კარგი“ დედები ხომ არასდროს აძლევენ თავს დაღლის უფლებას და თითქოს სხვებისთვის იმის თქმაც რთულია, რომ გიჭირს.
მიუხევად ამისა, მშობლებისთვის მენტალური ჯანმრთელობის მხარდამჭერი სერვისები ხელმისაწვდომი არ არის და ამ მიმართულებით სისტემური მუშაობა არ ხორციელდება, განსაკუთრებით კი ბავშვის დიაგნოზის გაგების ეტაპზე. „მთავარია ჯანმრთელი იყოს“ – ამ ფრაზას ყველაზე ხშირად გაიგებთ იმ ოჯახებში, სადაც ბავშვის დაბადებას ელოდებიან, მიუხედავად იმისა, რომ ჯანმრთელობაში მხოლოდ კონკრეტული სამედიცინო ჩვენების არარსებობას მოიაზრებენ და არა მის ფიზიკურ, ფსიქოლოგიურ და სოციალურ ასპექტებს. ბავშვის დიაგნოზის მიღება მშობლისთვის რთულია, იმდენად რთული, რომ ბევრი მათგანი თვალს ხუჭავს და არც სპეციალისტის მიერ შეფასებაზე ფიქრობს, არადა ადრეულ ჩარევას ძალიან ბევრი რამის შეცვლა შეუძლია. ამ ეტაპზე, მშობლები ყველაზე მეტად საჭიროებენ სწორი მიმართულებების მიცემას და იმის გააზრებას, რომ მათი შვილების კარგად ყოფნისთვის, მათი კარგად ყოფნაც მნიშვნელოვანია, რომ რაც არ უნდა მოხდეს, პირველი მხარდამჭერები სწორედ ისინი არიან.
უკანასკნელ წლებში შეზღუდული შესაძლებლობა საზოგადოებისთვის უფრო ხილვადი გახდა. ცნობიერების ამაღლების პროცესში კი განსაკუთრებული წვლილი სწორედ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე მოზარდების დედებს აქვთ, ანუ მათ, ვინც შვილის შეზღუდული შესაძლებლობის შესახებ იმ პერიოდში გაიგო, როცა არა მხოლოდ სერვისები, არამედ შესაბამისი ინფორმაციაც არ არსებობდა. ეს პოდკასტიც სწორედ ამ ქალებზეა, მათზე, ვინც ქმნიდა და აზიარებდა პირველ გამოცდილებას და მათზეც, ვინც მათ გამოცდილებას იყენებს და ახალსაც ქმნის; მხარდაჭერაზე, რომლის გარეშე ძალიან ბევრ დედას გაუჭირდებოდა შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე შვილზე ზრუნვა; იმ ცხოვრებაზე, რომელიც მათთვის გაცილებით მარტივი იქნებოდა სახელმწიფო რომ ზრუნავდეს და საზოგადოებასაც მეტი ესმოდეს.
