პროექტს „ფემინსტრიმი“ წარმოგიდგენთ ქალთა ფონდი საქართველოში, ფონდ „ღია საზოგადოების“ მხარდაჭერით. პროექტის მედიაპარტნიორია Publika.ge.
ავტორები: თამარ მამულაშვილი, ნინო ტურიაშვილი
გაფრთხილება: ტექსტი შეიცავს სექსუალური ძალადობის შესახებ გამოყენებულ მეტაფორებს.
თამარ მამულაშვილი: დღევანდელი ეპიზოდი 2012 წლის ტრეკიდან – „სისტემა უნდა დაინგრეს” ფრაგმენტით დავიწყეთ. თქვენ უსმენთ ფემინსტრიმს. მე თამო ვარ და ნინოსთან და ჩვენს სტუმართან ერთად შევეცდებით გავიხსენოთ ენაში გავრცელებული ფორმები, რომლებიც ძალადობას, ომს და სხვა სახის ტრაგედიებს ეხმაურება.
თითქმის 10 წელი გავიდა მას შემდეგ რაც „ციხის კადრების” სახელით ცნობილი ჩანაწერი გავრცელდა. ჩანაწერმა, რომელიც საშინელ ძალადობას ასახავდა, ხალხის გაბრაზება, აღშფოთება, სახალხო პროტესტი და ხელისუფლების ცვლილება გამოიწვია. სიმღერაზე, შინაარსსა თუ გამოყენებულ ენაზე, ათი წლის თავზე პირველად ფეისბუქ ჯგუფ „ბოდი ჩეთში” დისკუსიამ დაგვაფიქრა. 10 წლის შემდეგ, ცივი გონებით შეხედვისას კი აღმოვაჩენთ, რომ გაბრაზებლი კაცი შემსრულებლები პატიმრებს მხარდაჭერას უცხადებენ, მოძალადეს კი დედის ტყვნას.
ნინო ტურიაშვილი: გამარჯობა, დღევანდელ პოდკასტში ომის და არა მხოლოდ ომის, ანტი-ქალურ ენაზე ვისაუბრებთ. Ამ თემაზე დისკუსიის დაწყების საჭიროება რუსეთ-უკრაინის ომის ანტი-ქალურმა ინტერპრეტაციებმა დაგვანახა. ამ თემაზე საუბრისას კი უამრავი მაგალითი გაგვახსენდა, როცა მიზოგინური ენა ჩვეულებრივი ცხოვრებისეული სიტუაციების დროსაც თუ სოციალური პროტესტების დროსაც გამოიყენება. თვალშისაცემია, რომ სანამ კაცები იმუქრებიან მოძალადეების მგლების დაგლეჯით, ერთადერთი ქალი შემსრულებელი „რეიფ მი” ტექსტით ირეკლავს იმ ძალადობას, რაც პატიმრებმა გამოსცადეს. აწმყოში მიმდინარე მოვლენებზე დაკვირვებით, როდესაც უკრაინაში ომი მიმდინარეობს, მთელი მსოფლიო სხვადასხვა ფორმით გამოხატავს ხალხისადმი სოლიდარობას.
ამ მუხტის ფონზე, სოციალურ ქსელებში, ვირუსულად გავრცელდა ფრედერიკ ბეგბედერის მიმართვა უკრაინელი ხალხისადმი, სადაც მან უკრაინისა და რუსეთის პრეზიდენტების სასქესო ორგანოები ერთმანეთს შეადარა. უკრაინის პრეზიდენტის სასარგებლოდ. უფრო ზუსტად რომ ვთარგმნოთ, მან ვლადიმერ პუტინის შესახებ თქვა რომ ის უბრალოდ მშიშარა და სასაცილო კი არ არის, არამედ ძალიან ძალიან პატარა პენისიც აქვს. ეს ვიდეო, რომელიც ძალიან შთამბეჭდავი და ინსპირაციის მომცემი იქცა ბევრისთვის, სინამდვილეში ჩემთვის ერთი დიდი მენტალური „ერორი” იყო. ათასობით ადამიანის ტრაგედია, უკრაინელი ერის ბრძოლა არა მხოლოდ სამშობლოს, არამედ მთელი განვითარებული სამყაროს იდეალების და ღირებულებების დასაცავად ასე მარტივად გაუბრალოვდა და აღიწერა ორი ლიდერი მამაკაცის პენისების დატოლებით…
თამარ მამულაშვილი: ამ კომენტარზე სიმართლე რომ ვთქვა, გამეცინა. „სასქესო ორგანოების დატოლება” ყოველთვის მეგონა მეტაფორა, რომელიც შეჯიბრებითობას და რაღაცნაირ, მასკულინურ, კაცურ დღის წესრიგს ნათელს ჰფენდა ხოლმე. გადატანითი მნიშვნელობით მეც გამომიყენებია ეს ფრაზა. მაგრამ ომის კონტექსტში და მითუმეტეს პუტინის დამცირების კონტექსტში პენისის ზომის აქტუალიზებას ნამდვილად არ ველოდებოდი.. ერთი შეხედვით, ეს მეტაფორები ძალაუფლების გადანაწილებას უნდა აღწერდეს, უბრალოდ რეალობას ასახავდეს, თუმცა ჩემი დაკვირვებით თავის თავში მოიცავს ემოციების გამძაფრების მიზნით მსხვერპლის დამცირების და გამარჯვებულის – როგორც დაუნდობელი მოძალადის წარმოჩენის მიზანს. Რაც რეალური გაუპატირების მსხვერპლების გამოცდილებას უნიკალურობას უკარგავს. ასევე ეს სისასტიკე თითქოს ნორმალიზდება. მაგალითისთვის, სპორტის, ფეხბურთის ჩემპიონეტბის დროსაც ხშირად გამოიყენება მსგავსი სექსუალური , ძალადობრივი შინაარსის მეტაფორები და იმდენად ხშირად გვესმის ენაში, ყური ეჩვევა და როდესაც ნამდვილი ძალადობის ფაქტებზე ვიგებთ, თითქოს ყურს აღარ გვჭირს..
ნინო ტურიაშვილი: ომის ლექსიკასა და რიტორიკაზე რადგან ვსაუბრობთ, აუცილებლად უნდა ვახსენოთ სლავოი ჟიჟეკის კომენტარი, რომლითაც ის უკრაინაში რუსული ჯარების შეჭრას გამოეხმაურა. სტატია აგებულია გაუპატიურების ლოგიკაზე, პუტინის, ვულგარული კომენტარის ინსპირაციით. Როგორც თავად ჟიჟეკმა განმარტა.. Მოდით, ვნახოთ რას წერს ჟიჟეკი: „იყო თუ არა რუსეთის მიერ უკრაინის გაუპატიურება გარდაუვალი?” “მარტივია ამ სიტუაციის გაუპატიურების ენაზე გადათარგმნა. რუსეთი, რომელიც მზადაა უკრაინის გასაუპატიურებლად, აცხადებს, ამის ჩადენა არ უნდა – მაგრამ, ხაზებს შორის მკაფიოდ მიანიშნებს, რომ თუ ის ვერ მიიღებს სექსზე თანხმობას უკრაინისგან, მზადაა ჩაიდინოს გაუპატიურება (გავიხსენოთ პუტინის ვულგარული პასუხი). რუსეთი ასევე ბრალს სდებს უკრაინას გაუპატიურების პროვოცირებისთვის”. .
ნინო ტურიაშვილი: მსოფლიო პოლიტიკური პროცესის ასეთი ვულგარული ანალიზი, თანაც ჟიჟეკი, როგორც გავლენიანი მემარცხენე ფილოსოფოსი, ისე აქტიურად ზიარდება სხვადასხვა ჯგუფების მიერ, წარმოუდგენელია. განსაკუთრებით როცა დეკლარირებულად მემარცხენე ჯგუფები თარგმნიან თუ ავრცელებენ, რომელთათვისაც მხვერპლისადმი სოლიდარობის თემა ყოველთვის დღის წესრიგში უნდა იყოს.
თამარ მამულაშვილი: წარმომიდგენია, ნებისმიერი ადამიანის ემოცია ამ ციტატაზე, რომელსაც სექსუალური ძალადობა საკუთარ თავზე გამოუცდია. როცა მისი გამოცდილება ასე გაუბრალოებული და საომარი იმპერიული ლოგიკის ასახსნელადაა გამოყენებული.
ნინო ტურიაშვილი: ჩვენთვის პრობლემურია არა რომელიმე კონკრეტული მოაზროვნის გამონათქვამი, არამედ ის ენა, რომელიც გამოიყენება ომის, შეჯიბრების თუ სხვა ჩვეულებრივი სიტუაციის აღსაწერად. ენა, რომელიც დამარცხებულს თუ სუსტს სექსუალური ძალადობის მსხვერპლის კონტექსტში აღწერს. შეიძლება, ჩვენმა მსმენელმა გაგვაკრიტიკოს, რომ ასეთ მძიმე დროს, ომის აღწერის ლინგვისტური ანალიზისთვის მოვიცალეთ, მაგრამ ჩემი აზრით ეს დღეს ერთ-ერთი ცენტრალური საკითხი უნდა იყოს. Არსებობს თანამედროვე კვლევები (მაგ. ლანკასტერის უნივერსიტეტში), რომ ის ენა, რომელზეც საუბრობ, გავლენას ახდენს შენს პიროვნულობაზე თუ მსოფლმხედველობაზე. სხვადასხვა ენაზე საუბრისას, სხვადასხვანაირად აღიქვამ და აღწერ სამყაროს. მოდი, დავსვათ ასეთი კითხვა, რა შთაბეჭდილება შეიძლება შეგვექმნას შენს პიროვნებაზე თუ მსოფლმხედველობაზე, როცა სექსუალური ძალადობის ტერმინებით აღწერ ომს, თუ ბევრად დადებით მოვლენას – სპორტულ შეჯიბრებას? ლინგვისტობაზე პრეტენზია არ მაქვს, თუმცა, ძალიან ზედაპირული დასკვნა რომ გავაკეთო, ადამიანებსთვის იმდენად დაცლილია ემოციებისგან, გაუბრალოებული და გაუფერულებულია სექსუალური ძალადობა და ის ტრამვა,რომელსაც მსხვერპლი იღებს, რომ ერთი მხრივ, მათ არ აწუხებთ მსგავსი შედარებები. Მეორე მხრივ, ძალიან უცნაურია, რომ იგივე ომზე საუბრისას, ადამიანს პირველი ახსენდება სექსუალური ძალადობის მეტაფორები და არა მაგალითად, მეტაფორები ბუნებასთან – თუ როგორ მეხივით დაიგრუხუნა ბომბმა…
თამარ მამულაშვილი: სხვათა შორის, მეტაფორებით დაინტერესება ახალი ამბავი არის. არსებობს უამრავი კვლევა გაუპატიურების და მკვლელობის მეტაფორებზე, სხვადასხვა ენებში. მაგალითად, ჩინეთში არ გამოიყენება მეტაფორებში გაუპატიურების შინაარსები. რასაც გაუპატიურებასთან დაკავშირებული ტაბუებით ხსნიან. ხოლო ერთ-ერთი კვლევის მიხედვით კი, ადამიანებს რომლებსაც ვინმე მოუკლეს, მკვლელობას შეესწრნენ ან რაიმე სხვა ფორმით აქვთ მკვლელობასთან დაკავშირებული ფსიქოლოგიური ტრავმა, მეტაფორები, რომლებიც მკვლელობას შეეხება, დიდ დისკომფორტს უქმნის, მეტიც, ზოგ მათგანს, რომელიც უშუალოდ შეესწრო დანაშაულს, შეიძლება ხელახლა განაცდევინებდეს იმ ემოციებს, რაც უკვე გამოსცადეს.. ამრიგად, მეტაფორების გამოყენება საკუთარი სისხარტის გამოვლენის მიზნით შესაძლოა სხვა ადამიანს აყენებდეს ზიანს..
ნინო ტურიაშვილი: ახლა მახსენდება, რომ ქართულ სოციალურ ქსელებში, ქალების ნაწილი ცდილობს ხოლმე სლენგში თუ შეურაცხმყოფელი სიტყვების გამოყენებისას კოლექტიური „დედა” შეცვალოს „მამით” – და ასეთ დროს, ყოველთვის გამოჩნდება ხოლმე კაცი, რომელიც ფემინისტებს „კაცთმოძულეებს” უწოდებს. ოღონდ, თვითონ რომ საკუთარ თუ სხვის დედებს რომ ყველა ბრუნვაში ატრიალებენ, არ არიან ქალთმოძულეები.
და ბოლოს, მინდა, აღვნიშნო, რომ ეს დისკურსი მიზოგინიურია – ანუ ქალის ზიზღზეა აგებული, დათქმაზე,რომ ქალის დამცირება ადვილია, თორემ მამაკაცები ერთმანეთს ასე ღიად ვერ ემუქრებიან, თუნდაც გინების დროს მამის შეურაცხყოფით. იგივე სიმღერაში, „Სისტემა უნდა დაინგრეს” – დამნაშავეს ემუქრებიან დედის შეურაცხყოფით – და არა, იმ სასჯელით, რომელმაც დამნაშავის თავზე უნდა გადაიაროს.
თამარ მამულაშვილი: Მოდით ამ საკითხზე ჩვენი პოდკასტის სტუმარს , აქტივიტს და მწერალს, თავში ნახსენები ქალთა ჯგუფის „ბოდი ჩეთის” დამფუძნებელს, Ანა ნიკოლაძეს მოვუსმინოთ: -ანა, მადლობა რომ დაგვთანხმდი მონაწილეობაზე, ჩვენთვის ძალიან ღირებულია რომ მოგვეცა საშუალება მოვისმინოთ შენი მოსაზრებები ამ საკითხზე.
პირველ რიგში, რა იყო შენთვის განსაკუთრებულად თვალშისაცემი საომარ რიტორიკასთან და ამ კონტექსტში გამოყენებულ ენასთან დაკავშირებით? და როგორ ფიქრობ, რა არის ალტერნატივა, რომ საინფორმაციო ომშიც და ჩვენი აზრების გახმოვანების პროცესში სხვა ადამიანებს არ მივაყენოთ ზიანი..
ანა ნიკოლაძე: გამარჯობა, ძალიან დიდი მადლობა მოწვევისთვის და ამ თემაზე ლაპარაკისთვის. უნდა აღინიშნოს აუცილებლად, რომ წინა პოდკასტში ისაუბრეთ ემოციურ შრომაზე და ამ პოდკასტში შევეხებით ალბათ რაღაცნაირად. მითუმეტეს, ახლა ამ თემებზე საუბარიც გარკვეული ემოციური შრომაა, მითუმეტეს ახლა, როცა საომარი პროცესები ჯერ კიდევ მიმდინარეობს უკრაინაში. Ძალიან რთულია ამ ყველაფრისგან დისტანცირება, როცა ჩვენ კარგად გვახსოვს 2008 წელი.
მადლობა, რომ ამისთვის საჭირო რესურსებს უყრით თავს. რაც შეეხება კითხვას, პირველ რიგში, იმისთვის რომ ჭკუიდან არ გადავიდე, ვცდილობ ყურადღება მივაქციო კარგ რაღაცებსაც. ვცდილობ, თვალში მომხვდეს ისიც, რასაც კარგად ახერხებენ უკრაინელები. ერთ-ერთი იყო ტექსტი უკრაინელი ქალისგან, როგორ უნდა მოვმზადებულიყავით ომისთვის. სახეში ცივი წყლის შესხმას გავდა ეს ტექსტი, თითქოს ყველამ ვიცით სად ხდება და რა ხდება უკრაინაში.. მაგრამ ეს ქალები ძალიან სწრაფად მობილიზდნენ, რომ გავგვეგო, რა ხდება ომში სინამდვილეში. და ამ ტექსტში წერს ეს ქალი რომ გვახსოვდეს, რომ ქალებს ორივე მხარეს გვყავს მტრები. ძალიან საშიში იყო ამის გაცნობიერება, იმიტომ რომ როცა ასეთი საფრთხის წინაშე ხარ, უბრალოდ ძალიან გინდა რომ აბსოლუტური სიკეთე და აბსოლუტური ბოროტება არსებობდეს.. მაგრამ ქალებმა ძალიან კარგად ვიცით, რომ არ არსებობს ქალებისთვის უსაფრთხო სივრცე. ამას გვეუბნება თქვენი პოდკასტის სახელიც და ეს ტექსტიც. ომში ქალის სახე არ აქვს არაფერს.. საერთოდ, გაუპატიურებაზე საუბარი ძაან ადრე დაიწყეს. უკრაინელმა ქალებმა.რაც, რა თქმა უნდა, გვაჩვენებს კიდევ ერთხელ, რამდენად მნიშვნელოვანია, რომ ქალების ხმა რომ ისმოდეს.. Ქალებს უფრო მეტი გვაქვს ჩვენს გამოცდილებებზე სათქმელი და არ უნდა ახდენდნენ ჩვენი გამოცდილების „რაციონალიზაციას”, მენსფლეინინგს.. კაცები არ საუბრობენ ყველასთვის. კაცები საუბრობენ კაცებზე და კაცებისთვის. კაცებსაც აქვთ გრძბობები გაუპატიურებაზე და გასაგებია, რომ კაცებსაც სტკივათ..
თამარ მამულაშვილი: სხვათა შორის, პირად საუბარში შენგან გავიგე, რომ უკვე არსებობს ზმნა „გაუუპატიურა”. მან, მას , ის.. Რას იტყოდი ამ ფრაზაზე?
ანა ნიკოლაძე: არ ვიცი რა კომენტარი გავაკეთო იმაზე, რომ არანაირ სივრცეს არ გვიტოვებენ საკუთარ ტრავმებზე სასაუბროდ… ძალიან გენდერირებულია ეს როლები რაღაცნაირად… როცა ენაზე და ენაში არსებულ გამოხატვებზე ვსაუბრობთ, ამ დროს აუცლებლად უნდა ვთქვათ, რომ ადამიანს რომელიც აუპატიურებს სხვას, ჩვენ ვეძახით მოძალადეს. Ქართულად რას ვეძახით rapist-ს, გამაუპატიურებელს?
თამარ მამულაშვილი: ნამდვილად არ გვაქვს შესაბამისი სიტყვა. Ვეძახით ძალიან ზოგად სახელს- მოძალადეს, რომელიც არის ფართო და არ ასახავს გაპატიურების, როგორც ფაქტის მასშტაბებს. Ამას აქვს გარკვეული ახსნა, რომ ქვეყანაში, სადაც ქმრის მიერ ცოლზე სექსუალური ძალადობა ჯერ კიდევ არ ითვლება ძალადობად საზოგადოებისთვის, ნებართვაზე და სექსუალური ძალადობის – როგორც ძალადობის აღქმა კიდევ უფრო გართულებულია.
ანა ნიკოლაძე: ძალიან გრძელი სიტყვაა და ძალიან არ მინდა ასე იყოს, მაგრამ ძალიან საჭირო ცნებაა.. მკვლელს ხომ ვეძახით მკვლელს… და მოძალადე არის ძალიან ფართო და სხვადასხვა სიმძიმის და კატეგორიის ადამიანი შეიძლება მოხვდეს. იმსახურებს ეს ყველაფერი რომ ცალკე იქნას აღნიშნული…
ანა ნიკოლაძე: მინდა რომ დავამატო, რაზეც დასაწყისში ვსაუბრობდით. კარგზე ვსაუბრობდით და იგივე ალექსიევიჩის წიგნში და მეორე მსოფლიო ომის პერიოდში ბევრად ტაბუირებული იყო ეს თემა.. მნიშვნელოვანია რომ არსებობს ამის პრაქტიკა და დღეს უფრო ღიად საუბრობენ ადამიანები თავიანთ ტრავმულ გამოცდილებაზე. ნაკლებია სტიგმა და უნდა ვისაუბროთ იმაზე, როგორ აიღო საბჭოთა არმიამ თავის თავზე გერმანელი ქალების დასჯა, როგორ მოიქცა თუნდაც იაპონია.. Მაგალითად, დღეს ვკითხულობდი, რომ ლიბიაში, კადაფის დროს ვია-გრას ურიგებდნენ კაცებს, რომ უფრო ეფექტურად გაეუპატიურებინათ ქალები. ამ გზით დაემარცხებინათ მტერი.. გარდა იმისა, რომ ფრონტის ხაზზე ბრძოლა მნიშვნელოვანია, ემოციური ბრძოლაც ომის ძალიან დიდი ნაწილია. სწორედ ქალები ვართ ის ადამიანები, რომლებიც ამ ყველაფერს გადაიტანენ, ამხნევებენ ერთმანეთს, ვგლოვობთ გარდაცვლილებს.. და ძალიან გულისამაჩუყებელია მაგრამ ვრგავთ ყვავილებს დაბომბილ ქალაქებში და ეს გვაძლევს იმედს, რომ ოდესმე დასრულდება ეს ყველაფერი და სამართლიანობა გაიმარჯვებს…
თამარ მამულაშვილი: პოდკასტის დასასრულს, მინდა მადლობა გადაგიხადოთ მოსმენისთვის და წავიკითხო ნოამ ჩომსკის ციტატა , რომ „ენა არის „მენტალური ორგანო”, რომელიც დაკავშირებულია ადამიანის აღქმის, მოტორულ და კოგნიტურ ფუნქციებთან”. (ჩომსკი 1980 წლის პუბლიკაციაში Noam Chomsky, Rules and Representations (1980), P. 4) ასევე, ლინგვისტური რელატივიზმის მიხედვით, ენა გავლენას ახდენს გარესამყაროს აღქმასა და აზროვნებაზე. თუ მივყვებით საპირ–უორფის ამ თეორიას, გამოდის რომ ომის კონტექსტში გამოყენებული მეტაფორები, ერთი მხრივ აღწერს მიმდინარე პროცესებს და ემოციების გამძაფრების მიზნით გამოყენებულ ზოგიერთი მეტაფორით კი ამცირებს ძალადობის უშუალო მსხვერპლთა მიმართ მგრძნობელობას და ქალების, როგორც მსხვერპლების, დეჰუმანიზაციას ემსახურება.
ანა ნიკოლაძე: მეც მინდა კიდევ ერთხელ მადლობა გადაგიხადოთ თქვენ და იმ უამრავ ქალს, რომელიც ძალიან ხშირ შემთხვევაში უფასო ფსიქოლოგიურ დახმარებას უწევს ყველას, სრულიად დაუფასებლად და აუნაზღაურებლად.. განსაკუთრებით ახლა, ამ სიტუაციაში, მადლობა მათ.
P.S. მადლობას ვუხდით ჩვენი სტუმრის კატას, ჯავას, პოდკასტში მონაწილეობისთვის და ჩვენს შინაურ ცხოველებს, რომლებმაც მთელი ეს დრო გვაცადეს და ხმა არ ამოიღეს.
