ლიბერალურ-დემოკრატიული პოლიტიკური რეჟიმი შეიძლება განიმარტოს როგორც ბალანსი, უმრავლესობის მმართველობასა და ადამიანის უფლებებს შორის. მსგავსი ტიპის ბალანსირების ფუნდამენტური ფუნქციური ერთეულია საკანონმდებლო ორგანოს მიერ გამოცემულ აქტთა კონსტიტუციური კონტროლი. კონსტიტუციური კონტროლი სისტემურად კრავს პოლიტიკური და სამართლებრივი რეჟიმის ნორმატიულ საფუძვლებს, ე.წ. „უმაღლესი პოლიტიკის“ გამოვლინებაა, რომელიც კონსტიტუციაში რეგლამენტირებული ღირებულებებისა და იდეალების მეშვეობით იცავს საზოგადოებას ე.წ. „დაბალი პოლიტიკისგან“ ანუ პოლიტიკური აქტორების მხრიდან მომდინარე ვიწროპარტიული, ოპორტუნისტული, ავტორიტარული, მოკლევადიანი თუ კონფორმისტული ქმედებებისგან. მაშასადამე, გადაჭარბებული არ იქნება იმის თქმა, რომ ლიბერალურ-დემოკრატიული პოლიტიკური რეჟიმის წარმატების ერთ-ერთი უმთავრესი ინდიკატორი სახელმწიფოში მოქმედი კონსტიტუციური კონტროლის ხარისხია. თუკი კონსტიტუციური კონტროლი კონსტიტუციური იდეალების რეალიზების ნაცვლად, გავლენიანი ჯგუფების ინტერესებისა და ე.წ. „დაბალი პოლიტიკის“ დაცვას მოემსახურება, ეჭვქვეშ დადგება ლიბერალურ-დემოკრატიული ღირებულებების ქმედითობა და კანონის უზენაესობაზე, სამართლიანობასა და რესპუბლიკურ იდეალებზე დაფუძნებულ სისტემას ავტორიტარული სულისკვეთება და პოლიტიკური ვნებები სრულად შთანთქავს.
სწორედ ამ საფრთხის წინაშე დააყენა ჩვენი საზოგადოება საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2020 წლის 30 ივლისს, სამართლებრივ დასაბუთებას მოკლებული გადაწყვეტილების მიღებით, პრინციპული და სახელმწიფოებრივი მნიშვნელობის საქმეზე – „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“.
საქართველოს სახალხო დამცველი, კონსტიტუციით დაცული, მოქალაქის მიერ საჯარო თანამდებობის დაკავებისა და სამართლიან სასამართლოზე ხელმისაწვდომობის უფლებასთან მიმართებით, ითხოვდა „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის იმ ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობას, რომლებიც არეგულირებს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის თანამდებობის დაკავების პროცედურას. მოსარჩელის განმარტებით, სადავო ნორმებით დადგენილი სისტემა შესაძლებელს ხდის, საქართველოს იუსტიციის უმაღლესმა საბჭომ შერჩევის პროცესი თვითნებურად, კანდიდატთა უფლებებების დარღვევით წარმართოს.[1] კერძოდ, სადავო ნორმები, რომლებიც უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეობის კანდიდატების შერჩევას ფარული კენჭისყრის პროცესს უქვემდებარებს, არ მოითხოვს მიღებული გადაწყვეტილების დასაბუთებას. ამასთან, არ არსებობს მექანიზმი, რომელიც საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს გადაწყვეტილების მიღების პროცესში კანდიდატის კეთილსინდისიერებისა და კომპეტენტურობის კრიტერიუმებით ხელმძღვანელობას უზრუნველყოფდა. გარდა ამისა, სახალხო დამცველის მოსაზრებით, სადავო ნორმებით დაცული არ არის კანდიდატის უფლება, საუკეთესოობის შემთხვევაში დაიკავოს საჯარო თანამდებობა. მოსარჩელე აღნიშნავს, რომ გადაწყვეტილების ფარულად მიღებას არ აქვს ეფექტიანი დამზღვევი მექანიზმები, რომლის ფარგლებშიც გამოირიცხება საბჭოს წევრთა მიერ ისეთი კანდიდატების შერჩევა, რომლებიც ვერ აკმაყოფილებენ კეთილსინდისიერებისა და კვალიფიციურობის კრიტერიუმებს. მეტიც, ფარული კენჭისყრის პირობებში შესაძლებელი ხდება, საუკეთესო კანდიდატები არ შეირჩნენ საქართველოს პარლამენტისათვის წარსადგენად. ამავე დროს, ფარულობა, ისევე როგორც დასაბუთების არარსებობა, გამორიცხავს საბჭოს წევრთა გადაწყვეტილების თანმიმდევრულობის შემოწმებას და ართულებს მიღებული გადაწყვეტილების გასაჩივრებისა და მიკერძოების შემთხვევების გამოვლენის შესაძლებლობას.[2]
საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლეთა აზრი თანაბრად გაიყო, ოთხი მოსამართლე ეწინააღმდეგებოდა სარჩელის დაკმაყოფილებას, ხოლო ოთხმა მოსამართლემ განსხვავებული აზრი წარმოადგინა. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, სამართლებრივი ნორმების მიმართ კონსტიტუციურობის პრეზუმფციის მოქმედების გათვალისწინებით, მოსამართლეთა ხმების თანაბრად გადანაწილების შემთხვევაში, სარჩელი არ კმაყოფილდება.
ძირითადი აზრის ავტორმა მოსამართლეებმა არ გაიზიარეს სახალხო დამცველის მოსაზრება იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა კანდიდატების შერჩევის პროცესში თვითნებური გადაწყვეტილების მიღების შესაძლებლობის თაობაზე. მათი განმარტებით, რადგანაც იუსტიციის უმაღლესი საბჭო კოლეგიური ორგანოა, არ არსებობს მის მიერ ხმათა 2/3-ით მიღებული გადაწყვეტილების დასაბუთების ფაქტობრივი შესაძლებლობა, შესაბამისად, არც ვალდებულება. მეტიც, სასამართლომ იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილების ლეგიტიმურობა, თავისთავად, იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს ინსტიტუციონალური მოწყობის საფუძვლებს დაუკავშირა და არა გადაწყვეტილების მიღების პროცესისა და ხასიათის კონსტიტუციურ ჩარჩოებში მოქცევის საკითხს:
„საქართველოს კონსტიტუციის თანახმად, მხოლოდ საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოა კომპეტენტური, განსაზღვროს მოსამართლის თანამდებობაზე გასამწესებელი სათანადო კანდიდატები და მის მიერ მიღებული გადაწყვეტილებაც, ამ ორგანოს დაკომპლექტების წესისა და საქმიანობის განხორციელებისას არსებული საკანონმდებლო გარანტიებიდან გამომდინარე, თავისთავად ლეგიტიმურია. ამდენად, მოდელი, სადაც საბჭოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილება საბჭოს წევრების მიერ ხმის მიცემით განისაზღვრება და არ საჭიროებს დამატებით წერილობით დასაბუთებას, კითხვის ნიშნის ქვეშ არ აყენებს მიღებული გადაწყვეტილების ხარისხსა და სანდოობას“.[3]
იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილების ლეგიტიმურობის მტკიცება, ამ ორგანოს დაკომპლექტების წესისა და საქმიანობის განხორციელებისას არსებული საკანონმდებლო გარანტიების საფუძველზე, იმთავითვე გამორიცხავს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ მიღებული ნებისმიერი გადაწყვეტილების (არამხოლოდ უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა კანდიდატების შერჩევის პროცესის) თვითნებურ ხასიათს, რაც ხელისუფლების მიერ საჯარო უფლებამოსილების განხორციელების პროცესისადმი გამოვლენილი დაუსაბუთებელი ნდობაა და ეწინააღმდეგება კონსტიტუციონალიზმის სულისკვეთებას.
განსხვავებული აზრის ავტორმა მოსამართლეებმა მწვავედ გააკრიტიკეს ზემოაღნიშნული მიდგომა. მათი განმარტებით, იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს გათავისუფლება მის მიერ მიღებული გადაწყვეტილების დასაბუთების ვალდებულებისგან, მხოლოდ იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს ინსტიტუციონალური მოწყობის საფუძვლებსა და ფორმაზე აპელირებით, კონსტიტუციურ სამართლებრივ არგუმენტაციას მოკლებულია, არ შეესაბამება კონსტიტუციით დაცულ საჯარო თანამდებობის დაკავების უფლებრივი სფეროს ფარგლებს და მეტიც, წინააღმდეგობაში მოდის საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დადგენილ პრაქტიკასთან, რომელიც იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს ანიჭებს მის მიერ მიღებული გადაწყვეტილების დასაბუთების ვალდებულებას და შესაძლებლობას.
განსხვავებული აზრის ავტორი მოსამართლეები აღნიშნავენ, რომ უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა დაკომპლექტების პროცედურა აპოლიტიკური და პოლიტიკური ელემენტებისგან შედგება. პოლიტიკური ელემენტი მიემართება მხოლოდ პარლამენტს, გადაწყვეტილების მიღების ეს კომპონენტი წმინდად პოლიტიკური მიხედულების ფარგლებშია მოქცეული და, შესაბამისად, არ არსებობს ობიექტური კრიტერიუმების ფონზე მისი დასაბუთების ვალდებულება. აპოლიტიკური ელემენტი კი მიემართება იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს, რომელიც ვალდებულია პარლამენტს წარუდგინოს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეობის ის კანდიდატები, რომლებიც აკმაყოფილებენ კომპეტენტურობის და კეთილსინდისიერების კრიტერიუმებს – მისი ფუნქციები წმინდად პროფესიულია, შესაბამისად, მის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება ობიექტური შეფასების კატეგორიას უნდა განეკუთვნებოდეს:
„მარტოოდენ კანდიდატთა მიერ წარდგენილი ინფორმაციის ანალიზით იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრები არათუ გარანტირებულად ვერ შეაფასებენ თითოეული კანდიდატის კომპეტენტურობისა და კვალიფიკაციის მახასიათებლებს, არამედ შესაძლოა, ცალკეულ შემთხვევებში, გამოირიცხოს კანდიდატების სათანადოდ შეფასების შესაძლებლობა“.[4]
„ამდენად, სადავო ნორმების საფუძველზე მიღებულ გადაწყვეტილებას არც დასაბუთება მოეთხოვება, არც გადაწყვეტილების მიღების ობიექტური საფუძვლების გაგებაა შესაძლებელი და უცნობია თავად გადაწყვეტილების მიმღები სუბიექტის ვინაობაც. მსგავსი მოწესრიგება შეიცავს მნიშვნელოვან საფრთხეებს, რომ გადაწყვეტილება ეფუძნებოდეს არარელევანტურ, არასათანადო კრიტერიუმებსა და მოტივებს, ნაკარნახევი იყოს პოლიტიკური გავლენებით, ნეპოტიზმით, პატრონაჟით, ფავორიტიზმით, თვითდაინტერესებით, კორპორატივიზმით, კორუფციით ან თუნდაც კანდიდატების არასწორი შეფასებით“.
გამომდინარე აქედან, სასამართლოს პოზიცია იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილების დასაბუთების ვალდებულების ნაწილში, არათუ კონსტიტუციურ სამართლებრივ არგუმენტაციასაა მოკლებული, არამედ უშუალოდ ეწინააღმდეგება სასამართლოს მიერ დამკვიდრებულ პრაქტიკას, რომლის ცვლილების საჭიროებაზე მითითება და შესაბამისი არგუმენტაცია გადაწყვეტილებაში არ არის წარმოდგენილი.
განსხვავებული აზრით მწვავედ იყო გაკრიტიკებული სასამართლოს პოზიციაც, რომლის თანახმადაც, უმაღლესი საბჭოს მიერ მოსამართლეთა შერჩევის საკითხზე გადაწყვეტილების ფარულად მიღება კონსტიტუციურია, ვინაიდან ამ ორგანოს საკუთარი ფუნქციების სათანადოდ შესრულების დამატებით გარანტიას უქმნის, და მიუხედავად ორგანოს განსაკუთრებული სტატუსისა, ყოველთვის არსებობს რისკები, ცალკეულმა ჯგუფებმა თუ პირებმა მოინდომონ საბჭოს წევრზე ზეგავლენის მოხდენა.[5]
რესპუბლიკურ იდეალებზე დაფუძნებული პოლიტიკური რეჟიმი სახალხო ლეგიტიმაციის და ხელისუფლების შეზღუდვის ლოგიკას ეფუძნება, რაც სახელმწიფო მნიშვნელობის გადაწყვეტილებების და პროცედურების საჯაროობას, ღია მმართველობის, საზოგადოების მიერ საჯარო უფლებამოსილების განხორციელების მონიტორინგის საჭიროებას განაპირობებს. ფარული კენჭისყრის თაობაზე ძირითად აზრში წარმოდგენილ არგუმენტაციაში იკვეთება არამხოლოდ უფლებრივი, არამედ ლოგიკური არათანმიმდევრულობაც:
„ამდენად, ფარული კენჭისყრის გამართლებას სჭირდება არგუმენტები, რომლებიც მიუთითებს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს ნებაზე, გარე ზემოქმედების ისეთ საფრთხეებზე, რომლებიც ღია კენჭისყრის პირობებში ვერ იქნება თავიდან აცილებული. იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს უკანონო ზემოქმედებისაგან დაცვის მრავალი მექანიზმი არსებობს და საჭიროების შემთხვევაში შეიძლება კიდევ შეიქმნას. ჩვენი კოლეგები თავადვე მიუთითებენ ამ ორგანოს განსაკუთრებულ სტატუსზე და მისი წევრების დამოუკიდებლობის გარანტიებზე. შესაბამისად, ჩვენი კოლეგების დასაბუთებიდან არ იკვეთება, რატომ არის ღია კენჭისყრასთან დაკავშირებული საფრთხეები იმდენად გადაულახავი, რომ გამართლდეს საბჭოს წევრების ანგარიშვალდებულების ხარისხის უაღრესად შემცირება“.[6]
ძირითადი აზრის ავტორი მოსამართლეები, რომლებიც მიიჩნევდნენ, რომ უზენაესი სასამართლოს დაკომპლექტების პროცედურა შეესაბამებოდა კონსტიტუციით გარანტირებულ საჯარო თანამდებობის დაკავების უფლებას, ფიქრობდნენ, რომ გასაჩივრებული ნორმები ასევე შეესაბამებოდა სამართლიანი სასამართლოს უფლებას.
განსხვავებული აზრის ავტორი მოსამართლეებისთვის კი, უზენაესი სასამართლოს დაკომპლექტების პროცედურის შეუსაბამობა საჯარო თანამდებობის დაკავების კონსტიტუციურ უფლებასთან კორელაციურად გულისხმობდა სამართლიანი სასამართლოს უფლებრივი სფეროს შელახვასაც:
„ამრიგად, სამართლიანი სასამართლოს უფლების მოთხოვნის სრულყოფილად რეალიზებისათვის მართლმსაჯულების კვალიფიციური პირების მიერ აღსრულებასთან ერთად, მნიშვნელოვანია, სასამართლოსადმი ნდობის არსებობა. საზოგადოების რწმენა, რომ მართლმსაჯულება ნამდვილად კეთილსინდისიერი, კომპეტენტური და მიუკერძოებელი პირების მიერ ხორციელდება, მნიშვნელოვნად უწყობს ხელს სასამართლოს ეფექტურობას. აღნიშნულის გათვალისწინებით, სამართლიანი სასამართლოს უფლების მოთხოვნაა, რომ მოსამართლეთა შერჩევის პროცედურა უზრუნველყოფდეს სასამართლო ხელისუფლების მიმართ საზოგადოებრივი ნდობის ჩამოყალიბებას. კანონით დადგენილი პროცედურა არ უნდა აღძრავდეს დასაბუთებულ ეჭვებს მოსამართლეთა შერჩევის პროცესთან, შერჩეული მოსამართლეების კეთილსინდისიერებასა და კვალიფიციურობასთან დაკავშირებით“.[7]
სახელმწიფოებრივი განვითარების ღერძი მორალური და სამართლებრივი დილემების გადაჭრის სახით განისაზღვრება, კონსტიტუციური კონტროლი სახელისუფლებო ძალის კონტრმაჟორიტარული პროექციის ფორმაა, რომლისთვისაც ამოსავალი უნდა იყოს არა პოლიტიკური მიზანშეწონილობა, ვიწროპარტიული ინტერესები, სისტემისადმი ლოიალობა თუ პოლიტიკური პროცესისადმი ინდიფერენტული დამოკიდებულება, არამედ კონსტიტუციით დაცული უფლებრივი სფეროების, რესპუბლიკური იდეალების რეალიზება და კანონის უზენაესობაზე დაფუძნებული პოლიტიკური რეჟიმის ფორმირება. საქართველოს საკოსნტიტუციო სასამართლოს მიერ 2020 წლის 30 ივლისს მიღებული გადაწყვეტილება სამართლებრივი დილემის გადაჭრის იმგვარ ფორმას წარმოადგენს, რომელიც უგულებელყოფს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა დაკომპლექტების პროცედურის თაობაზე ქვეყნის შიგნით თუ გარეთ არსებული პროფესიული წრეების, საერთაშორისო ორგანიზაციის შეფასებებს, ნორმატიული საფუძვლის მქონე აშკარა პრაქტიკულ ხარვეზებს. ეს ყველაფერი კი არასახარბიელოდ აისახება სახელმწიფოს დემოკრატიულობის მაჩვენებელზე და იმთავითვე გამორიცხავს მართლმსაჯულების სისტემისადმი საზოგადოებრივი ნდობის ფორმირებას.
[1] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 30 ივლისის №3/1/1459,1491 გადაწყვეტილება I-9.
[2] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 30 ივლისის №3/1/1459,1491 გადაწყვეტილება I-10.
[3] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 30 ივლისის №3/1/1459,1491 გადაწყვეტილება II-49.
[4] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლეების – თეიმურაზ ტუღუშის, ირინე იმერლიშვილის, გიორგი კვერენჩხილაძის და თამაზ ცაბუტაშვილის განსხვავებული აზრი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2020 წლის 30 ივლისის №3/1/1459,1491 გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით, II-4.
[5] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 30 ივლისის №3/1/1459,1491 გადაწყვეტილება II-54.
[6] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლეების – თეიმურაზ ტუღუშის, ირინე იმერლიშვილის, გიორგი კვერენჩხილაძის და თამაზ ცაბუტაშვილის განსხვავებული აზრი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2020 წლის 30 ივლისის №3/1/1459,1491 გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით, II-60.
[7] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლეების – თეიმურაზ ტუღუშის, ირინე იმერლიშვილის, გიორგი კვერენჩხილაძის და თამაზ ცაბუტაშვილის განსხვავებული აზრი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2020 წლის 30 ივლისის №3/1/1459,1491 გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით, II-95.
