მანანა ჩიტიშვილის ახალი პოეტური კრებულის გამო
თბილისის შარშანდელ საერთაშორისო ლიტერატურულ ფესტივალზე ერთ-ერთი დისკუსიის დროს, ერთმა უკრაინელმა, ამერიკაში მცხოვრებმა პოეტმა მონღოლეთის პოეზიის ფესტივალზე ყოფნის შთაბეჭდილებები გაიხსენა და თქვა, რომ რომელიღაცა მონღოლმა პოეტმა იმ ფესტივალზე თავისი ლექსები წაიკითხა. მონღოლებს ეს კაცი დიდ პოეტად მიაჩნდათ, მაგრამ მის ლექსებში არაფერი იყო ისეთი, რაც ამ ლექსებს ლოკალური ეგზოტიკიდან მსოფლიო პოეზიის კუთვნილებამდე აამაღლებდა. მხოლოდ ადგილობრივი მდინარეებისა და ცხენების ქება, მონღოლების გმირული წარსულის გახსენება და უამრავი ტოპონიმის, მთების, სოფლების, იმავე მდინარეების სახელების რახარუხი ჩემზე ვერავითარ შთაბეჭდილებას ვერ ახდენდაო და იქვე დასძინა: სამაგიეროდ, ამ მონღოლის პოეზიაში ნასახიც არსად იყო იმ ინტელექტუალური თუ სააზროვნო პრობლემებისა, რის წინაშეც დღევანდელი მსოფლიო დგას. არსად ჩანდა თანამედროვე ფილოსოფიური სკოლებისა და მიმდინარეობების ნაკვალევიო.
მიუხედავად სიმართლის იმ დიდი წილისა, რაც აქ გამოთქმულ მოსაზრებებში ძევს, იმ შეხვედრისას ეს ყველაფერი ისეთი აპლომბით იყო ნათქვამი, რომ, გულწრფელად რომ გითხრათ, გაამერიკელებული უკრაინელის ასეთმა ტონმა შესამჩნევად გამაღიზიანა.
ჩემი აზრით, პოეზიას სულაც არ მოეთხოვება თანაბრად გასაგები იყოს მსოფლიოს ყველა წერტილში ყველა ადამიანისათვის. ეს ისეთი გაუგებარი მოთხოვნაა, რასაც მეთერთმეტე საუკუნის დიდი არაბი პოეტი და მოაზროვნე აბულ ალა ალმაარი „ლუზუმიათ მა ლა იალზამუს“ („აუცილებლობანი იმისა, რაც არ არის აუცილებელი“) უწოდებდა.
სხვათა შორის, რაკიღა სიტყვამ მოიტანა, იმასაც აღვნიშნავ, რომ აბულ ალა ალ მაარის გენიალური პოეტური კრებულის მარტო ამ სათაურის გაგებაც კი იმ ეპოქის მთელი ქრონოლოგიური (დროითი) და ლოკალური (სივრცითი) ეპისტემის ცოდნას საჭიროებს. უამისოდ, უბრალოდ, ბოლომდე ამოუხსნელი დარჩებოდა ჩვენთვის ის პატივისცემა, რასაც არაბები თავიანთ ამ უდიდეს პოეტს მიაგებენ და რაც მთავარია, ვერ გავიგებდით, რატომ ზემოქმედებს ასე აბულ ალა ალ მაარისა თუ, ვთქვათ, გაცილებით ძველი, ისლამამდელი არაბული პოეზიის ნიმუშები არაბების გულსა და გონებაზე.
რაკიღა იმ დიდი მონღოლი პოეტის შემოქმედებას მე არ ვიცნობ, მაგრამ უკრაინელის მიერ დასმული პრობლემის არსი ჩემთვის გასაგებია, ამიტომ ჩემი პოზიციის დაცვას ისევ ისლამამდელი არაბული პოეზიის მაგალითით შევეცდები.
სხვათა შორის, ქართულად გვაქვს ისლამამდელი არაბული პოეზიის სრული კრებულის უბრწყინვალესი თარგმანი, რომელიც არაბულიდან ამ ენისა და ლიტერატურის ჩინებულმა ქართველმა მცოდნემ პროფესორმა ნანა ფურცელაძემ შეასრულა („მუალაკები“, გამომცემლობა „განათლება“, 198ექვსი). ამიტომ დაინტერესებულ მკითხველს საშუალება ექნება ჩემი მოსაზრებების სისწორე თუ სიმცდარე თვითონაც შეამოწმოს.
მე კი იმის თქმა მინდა, რომ მუალაკებიც სავსეა სწორედ გეოგრაფიული ტოპონიმებით, უდაბნოს აღწერით, ცხენებისა და აქლემების ქებით, ერთი სიტყვით, იმ ყოველივეთი, რაც იმ ეპოქის უდაბნოში მცხოვრები არაბების სასიცოცხლო გარემოს განუყოფელ ნაწილს შეადგენდა.
უფრო მეტიც, აქ გვხვდება ცხენისა თუ აქლემის ასობით სინონიმი, რომელთაგან თითოეული დედანში განსაკუთრებულ ემოციურ დატვირთვას ატარებს. სემანტიკურ განსხვავებებს რომ თავი დავანებოთ (ვგულისხმობ იმას, რომ არაბულად აქლემს ზოგადად ერთი სახელი აქვს, დედალი აქლემი სხვა სიტყვით აღინიშნება; აქლემი, რომელსაც ერთი კოზაკი ჰყავს მოგებული, მეორე სიტყვით; აქლემი, რომელსაც ცალი ყური აქვს მოჭრილი, მესამე სიტყვით და ა. შ. ), პოეტურ ტექსტში მნიშვნელოვანია თითოეული ამ სინონიმის განსაკუთრებული ჟღერადობა, რომელიც სხვადასხვა ფრაზაში სხვადასხვანაირად გაისმის: ზოგჯერ ერთი სინონიმი ამკვეთრებს ფრაზას, მეორე აყრუებს, ერთი აელვარებს, მეორე კი პირიქით, ფრაზის მცხუნვარებას საგანგებოდ ანელებს.
ქართველი მკითხველისათვის კიდევ უფრო გასაგები რომ იყოს, რაზეც ვლაპარაკობ, ავიღოთ ქართული სიტყვა ცხენი და მისი სინონიმები: რაში, მერანი, ულაყი, ფაშატი, ბედაური და ა. შ. სემანტიკური განსხვავებების გარდა, მიუხედავად იმისა, რომ ვთქვათ, რაში და მერანი, თითქოს ერთი და იგივეა, ენის შინაგანი ბუნების მგრძნობი კაცი ამ ორ სინონიმს ერთმანეთს ვერასოდეს მოუნაცვლებს.
და პოეზიის ემოციური სიზუსტეც სწორედ ისაა, თავის ადგილას გამოიყენოს შესაძლებლობათა (აუცილებლობათა) მის ხელთ არსებული ყველა ვარიანტი. ნათქვამი კი არამხოლოდ სინონიმებს ეხება, არამედ ყველა იმ მხატვრულ საშუალებას, რომლებსაც პოეტი თავისი სათქმელის გადმოსაცემად მოიმარჯვებს.
ამიტომაც უცხო ენის სრულყოფილი ცოდნის მიუხედავად, ჩვენ პოეზიის უფაქიზეს ნიუანსებს მხოლოდ მშობლიურ ენაზე დაწერილ ლექსში თუ გავიგებთ. ცხადია, იგულისხმება ემოციური წვრილმანები და არა აზრი, რომელიც ერთი ენიდან მეორე ენაზე უდანაკარგოდ უნდა გადავიდეს.
ზემოთქმულიდან გამომდინარე, იმ შემთხვევაში, თუკი ყველა კონიუნქტურულ ქვეტექსტს ჩამოვაშორებთ და ლექსი მაინც საყვარელია, პოპულარულია, ზემოქმედებს თავის ენობრივ აუდიტორიაში, უნდა აპრიორულად ვაღიაროთ, რომ იგი მნიშვნელოვანი ტექსტია და არა მხოლოდ ლოკალური, არამედ მსოფლიო მასშტაბითაც.
ეს მოსაზრებები, რომლებიც ზოგადი მსჯელობის ბიძგი შეიძლება გახდეს, სრულიად კანონზომიერად წამოგეშლება ადამიანს, როცა მანანა ჩიტიშვილის პოეზიის ბუნების ამოხსნას შეეცდები.
ერთი მხრივ, ეს არის ძალიან ტრადიციული პოეზია, ზოგჯერ ბანალურობამდე გაცვეთილი სათქმელით, მაგრამ, მეორე მხრივ, ეს არის სრულიად ახალი, ძალიან ცოცხალი და უკიდურესად შთამბეჭდავი განცდები, რომლებიც ჩვენს არსებაში ყველაზე სათუთ და შესაძლოა, ყველაზე ღრმად დამალულ ჭრილობებს ეხებიან.
ადრეც მითქვამს და ახლაც გავიმეორებ, რომ დღეს ყველაზე ძნელი ორი ტიპის პოეზიის შექმნაა: სამიჯნურო და პატრიოტული ლირიკისა. ძნელია იმიტომ, რომ, მიუხედავად ყველა ადამიანის სასიყვარულო გამოცდილების უნიკალურობისა, უკვე იმდენი რამ დაწერილა ამ თემებზე, ახალი ვინ რაღა უნდა შესძინოს და მიუმატოს.
არადა, მანანა ჩიტიშვილი სწორედ ამ ტიპის პოეტია, სიყვარულის პოეტი, რომელიც არ უშინდება გაკვალული გზებით სიარულს და სწორედ ამ გაკვალული გზებით ზოგჯერ ისეთ ახალ სივრცეებში გადადის, რომელთაც მანამდე კაციშვილის ფეხი (თუ ფრთა) არ შეხებია.
ამ სიახლეს სხვადასხვა შემთხვევაში სხვადასხვა მიზეზი განაპირობებს. ძირითადად, ეს არის ხედვის მოულოდნელი კუთხე. ვინც მანანა ჩიტიშვილს პირადადაც იცნობს, იცის, როგორი მოულოდნელია ხოლმე მის მიერ დანახული ის საგანი, რომელსაც დანარჩენები ძალიან სწორხაზოვნად და თითქმის ერთმნიშვნელოვნად აღიქვამენ. მანანა პირად ურთიერთობებშიც კი ყველაფერს ისეთი შეუჩვეველი კუთხით დაინახავს და შეაფასებს, რომ შენს „გაკვალულ“ წარმოდგენებს ერთიანად თავდაყირა აყენებს.
მისი ეს პიროვნული თვისება ყველაზე მკაფიოდ ჩანს მისსავე ლექსებში. განსაკუთრებით შედარებებსა და მეტაფორებში, რომლებიც ყოველთვის თან ძალიან უცხო და უჩვეულოა და თან ძალზე ბუნებრივი.
და ეს უკანასკნელიც, ანუ ბუნებრიობა მანანა ჩიტიშვილის ხასიათის გამორჩეული თვისებაა. ის ჩვეულებრივი საუბრის დროსაც კი არასოდეს დახარჯავს სიტყვას ამაოდ და ფუჭად და რაც მთავარია, ყველაფერს ისე ბუნებრივად გეტყვის, თითქოს სიტყვას სულის მოთქმის საშუალებას აძლევდესო.
მისი შედარებებისა და მეტაფორების დუალისტურ, ანუ თან ძალზე უჩვეულო და თან ძალზე მოულოდნელ ბუნებაში კი ვგულისხმობ იმას, რომ ეს შედარებები სრულიად ახალია, მაგრამ არცერთი მათგანი არ არის აგებული უსისტემოდ, პოეტური ფანტაზიით ზედმეტი გატაცებისა თუ ამ ფანტაზიაში მოუზომავად გადაჭრის საფუძველზე.
უფრო მკაფიოდ რომ ჩამოვაყალიბო, რასაც ვგულისხმობ, შეგახსენებთ, რომ შედარების, როგორც მხატვრული ხერხის კლასიკური განმარტება მოიცავს იმ დებულების აღიარებასაც, რომ შედარებაში შედარებული და შესადარებელი ერთმანეთს მკვეთრად არ უნდა იყოს აცდენილი ვიზუალური თუ მოსალოდნელი ემოციის თვალსაზრისით. მაგალითად, „სახლები, როგორც დიდი ჩიტები“, რა თქმა უნდა, შედარებაა, მაგრამ (ყოველ შემთხვევაში, ასე კონტექსტიდან ამოვარდნილი) ნაძალადევისა და სინამდვილით არამოტივირებულის შთაბეჭდილებას ტოვებს. მაშინ, როცა კარგი შედარება შეიძლება მეტაფორის საფუძვლად გამოდგეს, ანუ თუკი მაკავშირებელ სიტყვებს („ ვით“, „როგორც“ „ვითარცა“ და მისთ.) მოვაშორებთ, მისგან ემოციურად, ლოგიკურად და, რაც მთავარია, მხატვრულად გამართულ მეტაფორას მივიღებთ. მაგალითად: „ვარსკვლავები/ მარადისობის ჭუჭრუტანები“, „მზე/ ღმერთის თვალი“ და ა. შ.
მანანა ჩიტიშვილის შედარებისა და მეტაფორის სტრუქტურა კი სწორედ ამ შინაგანი კანონზომიერებით არის აგებული და თან ხედვის მოულოდნელი კუთხით და თანაც ბუნებრივი შინაგანი კავშირით გვაოცებს.
მისი ნებისმიერი ლექსის ხერხემალი კი სწორედ შედარება ან მეტაფორაა, რომელზედაც მთელი ლექსის აზრი და ემოციაა აგებული.
შემიძლია სრულიად ალალბედზე გადავშალო მისი ახლახან გამოცემული უბრწყინვალესი კრებული „რანაირი გაზაფხული მოვა“ (ქუთაისის საგამომცემლო ცენტრი, 2020წ. რედაქტორები ლაშა მარგიშვილი, გიორგი ფარეშიშვილი) და ჩემი მსჯელობის გასამყარებელი მაგალითები ისე დავიმოწმო:
„ნატყვიარივით დამაჩნდა წყენა,
წავედი, თუმცა სხვა გზა მერჩია.
ზაფხულია და მზე მწიფე ვენახს
შაშვის ბარტყივით შემოეჩვია“. (გვ. 190).
ან:
„ჟამი სულ ცეცხლის ენებით მლოკდა,
ვინ მიმიშვებდა ნანატრ მიზანთან,
ჩემში რამდენი იმედიც მოკვდა,
იმდენი ლექსი ამოიზარდა“. (გვ. 127).
ან:
„ნუ გეგონება წარსულს მივტირი,
ის ოცნებები ქარმა დაფლითა,
შენ ხომ ალუბლის თოთო კვირტივით
გამომიტყუე ჩემი ზამთრიდან.“ (გვ.19).
მაგალითების მოყვანა იმდენი შეიძლება, რამდენი გვერდიცაა ამ საკმაოდ დიდტანიან კრებულში (474), რომელიც პოეტის მიერ ბოლო ათი წლის განმავლობაში დაწერილ ლექსებს აერთიანებს.
მთელი კრებული რომ რამდენიმე სიტყვით შევაფასოთ, ყველაზე მეტად აქ ჩანს ავტორის ხასიათის მკაფიო ცხოვრებისეული თვისება, რომლის შესახებ ზემოთაც მოგახსენეთ: არცერთი სიტყვა ტყუილუბრალოდ, არცერთი უმიზეზოდ, უმიზნოდ, მხოლოდ ლექსისათვის დაწერილი ლექსი.
ამიტომაც არის ეს წიგნი ასეთი დატვირთული ემოციურად. ის ერთგვარი ემოციური ნაღმია, რომელიც მკითხველის წარმოსახვაში ფეთქდება და ძალიან დიდი გამოცდილებაა შენი მხრივ საჭირო, რომ ამ ნაღმმა კი არ დაგანგრიოს, პირიქით, ახალი საფიქრალის ბალავარი გაგიჭრას, ახალი სინამდვილის სივრცეებისაკენ გაგიყოლოს.
სხვათა შორის, დავწერე ეს სიტყვები და მერე დავფიქრდი, რომ ქართულ პოეზიაში ალბათ იშვიათია მანანა ჩიტიშვილივით „ფრთხილი“ და „მოზომილი“ პოეტი.
თანამედროვე პოეზიის ღირსება ხომ ძირითადად ის არის, რომ იგი დიაგნოზს სვამს და ძალიან კარგად აღწერს სინამდვილეს (რომელიც არსებითად ტრაგიკულია), მაგრამ… ვერ მკურნალობს და ვერ გთავაზობს ამ სინამდვილეზე ამაღლების, ამ სინამდვილის პირისპირ თავის დაცვის საშუალებას.
პირიქით, ხშირად, ეს შეულამაზებლად აღწერილი სინამდვილე ახალი და თვისებრივად უფრო გამოუვალი ტრაგედიის საფუძველიც ხდება.
მანანა ჩიტიშვილის ლექსი კი, რაც უნდა მძაფრად ტკივილიან საფიქრალს აღგიძრავდეს, გამოუვალობის, ჩაკეტილობის, უიმედობის შეგრძნებას არასოდეს გიტოვებს. სწორედ ამ თვალსაზრისით შეიძლება მის დასახასიათებლად გამოვიყენოთ სიტყვები „ ფრთხილი“ და „მოზომილი“, თორემ სხვა მხრივ ასევე ძალიან იშვიათია ასეთი თავდაუზოგავი, თავგადადებული და ქარიშხლისთვის სახემიშვერილი პოეტი.
მანანა ყოველთვის „ზოგავს“, უფრთხილდება მკითხველს, მაგრამ სათქმელს, რომელიც პრინციპულად უნდა ითქვას, არავითარ შემთხვევაში უკან არ მოიტოვებს. ამ მხრივ ის უფრო მთლიანი ტონების პოეტია, ვიდრე ნახევარტონებისა, თუკი პოეზიას პირობითად ასეც, ამ ნიშნის მიხედვითაც დავახარისხებდით.
სათქმელი პირდაპირია, მაგრამ სიტყვები საგანგებოდ არის შერჩეული. საერთოდ, ლექსის წერა, პოეტის ხელობა, ვფიქრობ, უპირველესად სიტყვების შერჩევის ხელოვნებაა, ოღონდ არა იმ თვალსაზრისით, რომ სიტყვები არაპოეტურ და პოეტურ სიტყვებად გადავანაწილოთ. პირიქით, პოეზიისათვის ყველა სიტყვა მნიშვნელოვანია, ყველა სიტყვა პოეტურია, ოღონდ თავის ადგილას ნათქვამი, სხვა სიტყვებთან მისი მეზობლობისა და შესაბამისობის გათვალისწინებით.
ამის გაკეთების უნარი არის სწორედ პოეტური ნიჭი, რომელიც ადამიანს ან აქვს ან არა, თორემ დანარჩენი, ლექსის ყველა სხვა გარეგნული კომპონენტი, ვთქვათ, იგივე რითმა თუ რიტმი, შეიძლება ისწავლოს ადამიანმა და მერე გამოცდილებით კიდევაც გაამრავალფეროვნოს თუ გააღრმაოს.
მაგრამ იმისი შეგრძნება, რომელი სიტყვა რომელ სიტყვასთან გრძნობს თუ ვერ „გრძნობს თავს კარგად“, რომელ სიტყვას რომელ სიტყვასთან ყოფნა უხარია, სწორედ ჭეშმარიტი პოეტის უნარია, უფრო ზუსტად: ნიჭი, ანუ უფლის საჩუქარი.
სწორედ ამ განსაკუთრებული შეგრძნებით არის დაჯილდოებული მანანა ჩიტიშვილიც, რომლისთვისაც ყველა სიტყვა ღვთივსულიერია და ეს სიტყვები სულს მის ლექსებში ითქვამენ და იბრუნებენ.
ამიტომაც იქცევა მერე საერთოდ მისი პოეზია მკითხველისთვისაც სულის მოთქმად, ერთგვარ თავშესაფრად, სადაც ყოფიერებით დაღლილი სულები ისვენებენ.
პოეზიის ეს ტრადიციული უნარი, ლოცვის, შელოცვის, დალოცვის ლამის ადამიანთან ერთად გაჩენილი ზეგარდმო ნიჭი მანანა ჩიტიშვილის პოეზიაში ისე ძალუმად ჩქეფს, როგორც ძველი ქურუმი ქალების საკრალურ ტექსტებში.
საერთოდ კი, ძალიან საინტერესოა ამ ლექსების ქართულ პოეტურ ტრადიციასთან მიმართებაზე დაკვირვება. მანანას ლექსების მასაზრდოებელი ძირითადი ერთი სათავე ქართული ხალხური პოეზიაა, მეორე უმთავრესი წყარო კი ჩვენი პოეზიის ის ღონიერი ხაზი, რომელსაც პირობითად გიორგი ლეონიძისეულ მიმართულებას დავარქმევდით. ოღონდ არც ერთ და არც მეორე შემთხვევაში, ცხადია, მანანა არ არის უბრალოდ მიმბაძველი ან თუნდაც ტრადიციის ჩინებული გამგრძელებელი ამ სიტყვების საუკეთესო გაგებით.
ის ორივე ამ ხაზს იმდენად შემოქმედებითად განავითარებს, ამ ორივე ხაზის ისეთ არაჩვეულებრივ პერსპექტივებს გადაშლის, რომ თვისებრივად ახალ ხარისხში აჰყავს, ახალ პოეტურ სინამდვილედ გარდაქმნის.
რადგან ამ საკითხზე ერთმანეთთანაც გვისაუბრია, ამიტომ თავს უფლებას ვაძლევ, ჩვენი იმ მნიშვნელოვანი საუბრის ძირითადი პერიპეტიები აქაც გავიხსენო.
საერთოდ, მანანა ჩიტიშვილის პოეზიას ორი ძირითადი საზომი აქვს საყრდენად. ამ საზომების მონაცვლეობით იქმნება ის რიტმული ხერხემალი, რაც მონოტონურობის, მოსაწყენობისაგან გაქცევის ძირითადი პირობაა (გავიხსენოთ ვეფხისტყაოსნის მაღალი და დაბალი შაირი, ან დავით გურამიშვილის დავითიანის სხვადასხვა მონაკვეთის განსხვავებული რიტმები). ცხადია, ძირითადი ეს ორი რიტმია, თორემ მანანა არ გაურბის აიღოს და გადაამუშავოს ის საზომები და რიტმები, რაც ქართველი მკითხველისათვის რომელიმე კონკრეტულ პოეტთან არის დაკავშირებული. მაგალითად გალაკტიონთან, ან იმავე გიორგი ლეონიძესთან ან, ვთქვათ, გივი გეგეჭკორთან. თუმცა, მე თვითონ ასეთი რამის პრინციპული წინააღმდეგი ვარ, მანანას მიაჩნია, რომ სავსებით დასაშვებია ამის გაკეთება, რადგან ეს რიტმები კონკრეტულად მაინც არცერთ პოეტს არ ეკუთვნის, საზომიცა და რიტმიც ზოგადად ქართული პოეზიის კუთვნილებაა, ამ პოეზიის ღრმა შინაგანობიდან ამოზიდული და თითოეული პოეტის საქმესა და ნიჭზეა დამოკიდებული, ამ რიტმებს რის სათქმელად, რა კონკრეტული მხატვრული ამოცანის გადასაჭრელად მოიმარჯვებს.
უფრო მკაფიოდ რომ ჩამოვაყალიბო ის, რაზეც ვლაპარაკობ, მაგალითად ვიტყვი, რომ მანანა ჩიტიშვილის ამ ახალ წიგნში არის ერთი სრულიად არაჩვეულებრივი ლექსი „იესო“.
„წლებმა ფუტკრის გუნდივით
დარდი დამასიესო,
ვით ყვავილებს ნუშის…
არსად არ მიძებნიხარ,
ჩემო ტკბილო იესო,
აქა მყავდი გულში.
განა შენ არ მიხსენი
ყოველგვარი იჭვიდან,
თვალთ ამხსენი ბანდი…
მომყვებოდი გვერდით და
როცა ძლიერ მიჭირდა,
ხელში ამიყვანდი…“.
ამ ორი სტროფის წაკითხვა სრულებით საკმარისია, რათა მკითხველს ჯერ მხოლოდ ინტონაციურად მინიმუმ ორი ქართველი პოეტი გაახსენდეს: დავით გურამიშვილი და გივი გეგეჭკორი. ამასთან, თუ პირველის ინტონაცია შედარებით კანთიელად გამოკრთის, მეორის, ანუ გივი გეგეჭკორის ხმა ღონივრად და გამოკვეთილად მოისმის. რადგან საზომი, რომლითაც ეს ლექსია დაწერილი, გივი გეგეჭკორის სამარკო ნიშანია.
თუმცა, ცხადია, თავისთავად არსებული ეს საზომი გივი გეგეჭკორის შექმნილი არ არის და გეგეჭკორთანაც ეს საერთო პოეტურ ტრადიციაში მიგნებულია და მერე შემოქმედებითად განვითარებული, უაღრესად დახვეწილი და გაფაქიზებული.
ამ საზომს (და შესაბამისად, რიტმს) გეგეჭკორამდე ან გეგეჭკორთან ერთად ხშირად ვხვდებით გიორგი შატბერაშვილის (სხვათა შორის, უსამართლოდ მივიწყებული ამ ბრწყინვალე პოეტის) ლირიკაში, მის სათავეს კი ვხედავთ სწორედ დავით გურამიშვილის პოეზიაში.
ამიტომაც მიაჩნია მანანას, რომ ნებისმიერი საზომის ან ინტონაციის მომარჯვება რომელიმე პოეტის „უპირობო გამეორებას“, ამ პოეტების ეპიგონობას სრულებითაც არ ნიშნავს. ეს უბრალოდ ამ საზომების სიცოცხლისუნარიანობის კიდევ ერთი შემოწმებაა.
და ეს აზრი სავსებით სწორია, ოღონდ მანანა ჩიტიშვილის მსგავსი, მისი სიმაღლისა და ნიჭის პოეტების შემთხვევაში.
ოღონდ სად არის დღეს მანანას მსგავსი პოეტი?!
საკითხავი სწორედ რომ ეს არის!
ამ პოეზიასთან ვერ მიხვალ იღლიაში პოეზიაზე თეორიული ნაშრომების მძიმე წიგნებამოჩრილი. ჩემთვის პირადად ყოველგვარი თეორია ხუნდება მანანას ცოცხალ, სიცოცხლის გადამდები წყურვილით სავსე სტრიქონებთან, ყველა „მცოდნის“ აწეული ცხვირი სასაცილოდ ეშვება დაბლა იმ სიმართლესთან, რომელსაც სამკვიდრებლად სწორედ მანანა ჩიტიშვილის პოეზია აურჩევია.
ეს სიმართლე კი საქართველოს დღევანდელი სინამდვილე, მტრისგან აწიოკებული და გათელილი ქართლი, რომლის საწუხარსაც ყველაზე უკეთ გრძნობს ახალგორიდან, იკორთიდან მოსული უნაზესი პოეტი.
რა თეორიით უნდა შევაფასო ან როგორ უნდა დავიწყო პოეტური საზომების თლა, როცა ასეთ სტრიქონებს ვკითხულობ: „ქართლი, როგორც გაროზგილი დედაჩემი, გადატყაულ მუხლისთავზე მისვენია“, ანდა: „ცა რომ ჩიტებით დაიკოცნება, შაშვი გალობას იწყებს ადრიან, წუთისოფელმა ყველა ოცნება თავზე წკირივით გადამამტვრია“, ანდა კიდევ მთელი ეს ლექსი:
პირიმზითი
ახლა მზიანი ქარების დროა,
რაც მე ცრიატი ქარები ვკეცე,
ალბათ ნესტანის ამბავი მოაქვთ
ინდოეთიდან მოფრენილ მერცხლებს.
ვუმზერ სიმწვანეს მთის ფერდზე აკრულს
და თვალზე ცრემლი მადგება უცებ.
და ჩუმად ვუსმენ კოდალას კაკუნს,
პირმზითის ტყეს რომ გულივით უცემს“.
ამ ბოლო არაჩვეულებრივ პოეტურ ხატზე რომ აღარაფერი ვთქვათ, ლექსის დასაწყისში მოხსენიებულმა საკუთარმა და გეოგრაფიულმა სახელებმა ისევ იმ საფიქრალთან მიმაბრუნა, რომლითაც ეს წერილი დავიწყე:
ამ ლექსის თარგმანი, სავარაუდოდ, უცხო კულტურის შვილს ბევრს ვერაფერს ეტყვის და მისთვის საკუთარი სახელი ნესტანიცა და გეოგრაფიულ სახელი ინდოეთიც ამ კონტექსტში ისეთივე გაუგებარი დარჩება, როგორც იმ უკრაინელი პოეტისათვის მონღოლი პოეტის ლექსებში ნახსენები ტოპონიმები.
უცხოენოვანმა მკითხველმა, საუკეთესო შემთხვევაში, შეიძლება მხოლოდ გონებით გაიაზროს ამ არაჩვეულებრივი ფრაზისა და პოეტური სახის კულტურული კონტექსტი, რადგან მანანა ჩიტიშვილის ეს ლექსი მხოლოდ ქართველს, მხოლოდ ვეფხისტყაოსანზე აღზრდილ ადამიანს გააგრძელებინებს თავს თავის ემოციურ განზომილებაში. მხოლოდ ქართველისთვის არის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი ინდოეთიდან მერცხლების მოტანილი ნესტანის ამბავი. და მერე რა, რომ აქ „ინდოეთიც“ პირობითია და „ნესტანიც“: პირობითობებს ხომ ჩვენ თვითონვე ვავსებთ მყარი შინაარსით.
ამ კონტექსტში მანანა ჩიტიშვილის შედარებით ადრეული ლექსიც გამახსენდა, რომელსაც „შემოდგომა. მაღაროსკარი“ ჰქვია.
„რაც უნდა ჩამიარაკონ,
აქ სულ სხვა ფიქრით ვღელავ,
ტიალო ფშავის არაგვო,
ვაჟას ცრემლების ხელავ.
თუ ეს დღეც ღმერთმა ინება,
არ ვარ საწუთროს მდურვით,
რამდენი ეკვლევინება
გულზე გადავლილ სურვილს.
ფოთლის ოქროსფერ ვარაყით
ტყე რომ სიტურფეს ჩემობს,
ამოქუხდება ხარლაღი,
მაღაროს კარის ზემოთ.
გულო, შე ჯავრით ნადაღო,
ნალესო ცრემლის კირით,
ნეტაი შენა, ხარლალაღო,
მოგენატრება, ჰყვირი!“
ჩემი აზრით, ეს ლექსი თანამედროვე ქართული პოეზიის ნამდვილი შედევრია. ოღონდ ერთი წუთით წარმოიდგინეთ, რა სირთულის მხატვრული ამოცანის გადაწყვეტის აუცილებლობის წინაშე იდგა ამ შედევრის გერმანულად მთარგმნელი ზაბინე შიფნერი სათაურიდანვე. უცხოელი მკითხველისათვის, რომელსაც მაღაროსკარის შემოდგომა არასდროს უნახავს და თვითონ ეს ტოპონიმიც გაუგებარი და იქნებ არცთუ სასიამოვნოდ მჟღერი ბგერების ხვავის მეტი არაფერია, როგორ გინდა, ოდნავ მაინც გასაგები გახადო ის პოეტური მუხტი, რაც ამ სათაურის წაკითხვისას ქართველ მკითხველს ლამის გენეტიკურ ინფორმაციასავით გადაეცემა. სავარაუდოდ, ვერც მერე, ლექსში ნახსენები ვაჟა, ვაჟას ცრემლები და ამ ცრემლების ხელა არაგვი „ეტყვის“ რაიმეს უცხოელს ისეთს, რაც მის პოეტურ და ადამიანურ წარმოსახვას ისევე აამებს, როგორც ქართველისას. ამ თვალსაზრისით „ფშავის არაგვიც“ რაღაა და მით უმეტეს, რატომ არის ეს გაუგებარი ფშავის არაგვი „ტიალი“? ერთი სიტყვით, გადაუჭრელი მხატვრული დილემების ისეთი კასკადია, რაც ნებისმიერ მთარგმნელს ხელებს ჩამოაყრევინებს და ქართულის გარდა, სხვა ნებისმიერ ენაზე მკითხველს მხრებს უხერხულად ააჩეჩინებს.
ამასთან დაკავშირებით, გამახსენდა შეკითხვა, რომელიც მაშინ გამიჩნდა, როცა ალენ დელონზე და ვაჟა ფშაველას პოეზიის მეშვეობით მისი დეპრესიის განკურნებაზე ერთი გახმაურებული ნაყალბევი ნიუსი წავიკითხე: „შეიძლება თუ არა ალენ დელონის დეპრესიას ვაჟა ფშაველას პოეზიის სალბუნმა უშველოს?“
შეკითხვაზე პასუხს ბოლოს მოგახსენებთ, მანამდე კი იმის თქმა მინდა, რომ ჩემ მიერ შედგენილ და ქართული პოეზიის გერმანულად (ნანა ჭიღლაძის პწკარედით საბინე შიფნერის) თარგმნილ ანთოლოგიაში შეტანილმა მანანა ჩიტიშვილის ზემოთ ნახსენებმა შედევრმა, როგორც გითხარით, ჩემთვის სრულიად მოულოდნელად, მაინც „გაამართლა“, რადგან ამ კრებულის პრეზენტაციაზე, ფრანკფურტში, ერთმა დარბაისელმა და გემოვნებიანმა გერმანელმა ლიტერატორმა მითხრა, რომ კრებულში შეტანილი ნიმუშებიდან განსაკუთრებულად სწორედ მანანა ჩიტიშვილის ეს ლექსი მოეწონა.
ეს გერმანელი საქართველოში ნამყოფი არ არის. მაღაროსკარის, ფშავისა და არაგვის ფოტოები კი ინტერნეტით ნახა, მანანას ლექსის წაკითხვის შემდეგ და გადაწყვიტა, სამომავლოდ აქ აუცილებლად ჩამოვიდეს.
ასე რომ, იმ ნახევრად ხუმრობით დასმული შეკითხვის პასუხიც სწორედ აქ უნდა ვიპოვოთ:
რა თქმა უნდა, ვაჟა ფშაველას პოეზია უშველის ალენ დელონის დეპრესიას, ოღონდ ერთი პირობით, ალენ დელონმა ამ დეპრესიის ჟამს მაინც ვაჟას პოეზიის წაკითხვა უნდა შეძლოს!
დარწმუნებული ვარ, თვითონ ვაჟა ამაზე რთული ამოცანების წინაშე იდგა თავისი გენიალური, მართლაც ზოგადსაკაცობრიო ლექსებისა და პოემების შექმნისას. ბოლოს და ბოლოს ყველა პოეტისათვის ერთი რამ არის მნიშვნელოვანი: სწორედ თავის ენაზე, თავისი ხალხისათვის იყოს გასაგები. ამიტომაც მანანა ჩიტიშვილის წიგნის, ბოლო დროს ქართულად გამოცემული ყველაზე მნიშვნელოვანი პოეტური კრებულის გარეკანიც (მხატვარი გიორგი წერეთელი) მნიშვნელოვანი გზავნილია: ეს პოეზია მათთვისაა, ვისაც ქსნის ციხის ნანგრევები რამეს ეუბნება, ვისთვისაც ქართლი, ქსანი, არაგვი, იკორთა, ახალგორი, მყინვარი… მხოლოდ ტოპონიმები და, მით უმეტეს, გაუგებარი გეოგრაფიული სახელები არ არის…
