კრახუნა – კრახუნაა. თუ შავ კრახუნას არ ჩავთვლით, სპეციალურ ლიტერატურაში მის ვერც სინონიმებს შეხვდებით და ვერც ვარიაციებს. არ არსებობს არც მუსკატური კრახუნა და არც წვრილმარცვალა, მცვივანი კრახუნა ან მჭკნარა, კუმსი თუ ფაჩხატა, კრახუნა ბიწაძისეული ან ბოჭოიძისეული. იგი ერთია და განუმეორებელი. თუმცა იმერეთში (უფრო კონკრეტულად კი სვირში) ჩასულს, საქმის მცოდნე ხალხი აუცილებლად გეტყვით, რომ სამი კრახუნა მაინც გაირჩევა. 1. ე.წ. ლუში (მწვანე) კრახუნა, 2. ყვითელი კრახუნა (შედარებით კუმსი) და 3. კრახუნა, რომელიც ცოტათი დონდღლაბს წააგავს, თუმცა არაა დონდღლაბი. ამ სამიდან დაწურულ ღვინოში დიდი განსხვავება არაა, მხოლოდ მტევანი არ ჰგავს, თორემ ფოთოლი და ლერწი ერთნაირი აქვს.
კრახუნას სახელის შინაარსის ამოცნობა–წაკითხვა არაა რთული, მნიშვნელობა კარგად ისმის. იგი მარცვლის ბუნებიდან მოდის, რომელიც გასინჯვისას კნატუნობს, კრახუნობს. ივანე ჯავახიშვილს მოჰყავს რაჭველების დახასიათება: „კრახუნას ყურძენს რომ ვჭამთ ხოლმე, პირში სკდება, კრახუნობსო“. ვუკოლ ბერიძესთანაც ვხვდებით ამ სიტყვის განმარტებას „იმერულ და რაჭულ თქმათა სიტყვის კონაში“: „კრახუნი – ტკვერა, თხილისა და მისთანათა მტვრევა და ჭამა“.
სახელიდანაც ჩანს, რომ სქელკანიანი ჯიშია, ეს კი საშუალებას იძლევა ჭაჭასთანაც თამამად იმუშაოს მეღვინემ, ისარგებლოს სქელი კანის სიკეთეებით, სცადოს სხვადასხვა რაოდენობის ჭაჭაზე დაყოვნება, სხვადასხსვა ვადით.
ტრადიციულად, უფრო მეტად უჭაჭოდ დაყენებულ ან დუღილისას მცირე რაოდენობით ჭაჭიან კრახუნას ვიცნობდით, თუმცა ბოლო დროს მომრავლდა ქარვისფერი კრახუნებიც, ზოგიერთი 100% ჭაჭაზეა დავარგებული.
მე-19 საუკუნის რამდენიმე მეჩხერ ნარკვევს თუ არ ჩავთვლით, ერთ–ერთ უპირველეს სამეცნიერო წყაროდ კრახუნას შესწავლისას ივანე ჯავახიშვილის „საქართველოს ეკონომიური ისტორია“ უნდა მივიჩნიოთ, სადაც რამდენიმე განხვავებული აზრიც გვხვდება ამ ჯიშის შესახებ. მაგ. ივანე ჯავახიშვილს სტაროსელკის აზრი მოჰყავს, რომელიც ამტკიცებდა, რომ კრახუნამ თხელი მტევანი იცოდა. იქვეა დომენტი ჩიხლაძის მოსაზრებაც. მისი თქმით, პირიქით, „კრახუნას მჭიდრო, მაგარი მტევანი აქვსო“. კრახუნას ღვინოს მადერასაც ადარებენ გემოთი და კიდევ რამდენიმე სხვა მოსაზრებას ვხვდებით ამ აბზაცებში: თითქოს კრახუნადან სურნელოვანი ღვინო არ დგება. თითქოს ზაფხულში კარგად ვერ ინახება. თითქოს თიხიანზე და თიხა–კირიან ნიადაგებზე ნაკლები მოსავალი აქვს და ღვინოც მდარე დგება. სტაროსელსკი იმასაც ამბობდა, რომ კრახუნა მე-19 საუკუნის 70-იან წლებში ერთმა გლეხმა კახეთიდან სვირში შეიტანაო.
შემდეგი მნიშვნელოვანი სამეცნიერო წყარო რა თქმა უნდა „საქართველოს ამპელოგრაფიაა“, სადაც უმნიშვნელოვანეს ცნობებსა თუ დასკვნებს ვხვდებით ამ ჯიშზე. ვიგებთ, რომ მგრძნობიარეა სოკოვანი დაავადებების მიმართ, განსაკუთრებით ჭრაქი აზიანებს. რომ ფილოქსერამაც ძალიან დააზარალა თავის დროზე. შედარებით ყინვაგამძლეა.
1940 წელს სულ თურმე 102 ჰექტარი ეკავა კრახუნას, ყველაზე მეტი ზესტაფონში (74 ჰა–მდე), შემდეგ ბაღდათში და რა უცნაურიც არ უნდა იყოს, სამეგრელოში. 1947 წელს 132-მდე გაზრდილა ფართობი – იმერეთში 121,24 ჰა, რაჭა–ლეჩხუმში – 6,54 ჰა, სამეგრელოში – 2,66 ჰა. 1953 წლისთვის ეს რაოდენობა 80 ჰა–მდე შემცირებულა.
იქვე, ამპელოგრაფიაში ვკითხულობთ კვალითი–სვირის „გაეწრებული ნიადაგების“ შესახებ და ვიგებთ, რომ აფხაზეთშიც კარგი კრახუნა მოდიოდა. ასევე მთისწინების სამეგრელოში. წიგნში ღვინო ხასიათდება, როგორც უფრო შეფერილი, სხეულიანი და ენერგიული, ვიდრე ციცქა და ცოლიკოური, და დასძენენ, კარგია მადერას და პორტვეინის ტიპის ღვინოებისთვისო. ახალგაზრდა ოდნავ უხეშიაო, გვეუბნებიან ავტორები და ხაზს უსვამენ, რომ კრახუნას ღვინო კარგია დასაძველებლად. დავარგებულზე მას გუდრონის ტონები უვითარდება, ვკითხულობთ ამპელოგრაფიაში, რაც ალბათ ე.წ. „პეტროლური ტონების“ მაშინდელი ეკვივალენტია. ეს არომატები მაგ. რისლინგს უვითარდება სიძველეში, კრახუნასგან სრულიად განსხვავებულ ჯიშს.
იმ დროში ღვინოს 3-3,5 წლითაც აძველებდნენ კასრებში. 10-15 წელი ჩვეულებრივ ამბად მიაჩნდათ დაძველებისთვის. იმასაც ამბობდნენ, 40-50 წლის პოტენციალიც კი აქვსო. სანიმუშოდ 1903 წლის საქარას სადგურში დაცული კრახუნა მოჰყავდათ, რომელსაც გადაბერების არანაირი კვალი არ ემჩნეოდა 50-იანი წლების დასაწყისში.
დავუბრუნდეთ ვენახს და გავიხსენოთ, რომ თავის დროზე ყველაზე ადრე ფილოქსერისგან იმერეთში თურმე კრახუნას ვენახები დაიღუპა.
კრახუნას იმერულ გვალვებთან გამკლავება არ უჭირს, მთლად ცოლიკოურივით შეუდრეკელი ვერაა, მაგრამ მაინც. ერთი ესაა, მარცვალი უმცირდება, არადა კრახუნას მარცვლის სილამაზე მთავარი რამეა მისი გარეგნობის შეფასებისას. ფორმაც სხვანაირი აქვს მარცვალს.
ნალექიან შემოდგომაზე ეს მარცვალი ხშირად ლპება.
კიდევ ერთი თვისება. როგორც კლასიკოსები ამბობენ, კრახუნას ცუდი შეხორცება აქვს ზოგიერთ ამერიკულ საძირესთან.
სადაც არ უნდა წააწყდეთ კრახუნას შესახებ ინფორმაციას, ყველგან ეწერება, რომ საუკეთესოდ აგროვებს შაქარს, თუმცა არაერთი წელი გვახსოვს, როცა კონკრეტულ სოფლებში ციცქამ გაცილებით მეტი დააგროვა. საბჭოთა პერიოდში კრახუნას სადესერტო ღვინოების ბედს უქადდენ ამის გამო. თუკი წვიმიანი შემოდგომა არ იყო, ციცქა–ცოლიკოურის დაკრეფის შემდეგ კიდევ კარგა ხანს ტოვებდნენ კრახუნას ვაზზე.
შაქარი ვახსენეთ და მივადექით ღვინის სტილებსაც, რომლისთვისაც გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს იმას, თუ როდის დავკრიფავთ ყურძენს. ზოგი მეღვინე იტყვის, რომ ფიცხი ყურძენია და უცებ იცის სიმწიფეში შესვლა (ლადო კუბლაშვილი). რომ აგვისტოს ბოლოდან უკვე ძალიან ყურადღებით უნდა იყო, რომ ხელიდან არ გაგექცეს ყურძენი. ციცქასთან და ცოლიკოურთან შედარებით უფრო დიდი მნიშვნელობა აქვს რთველის თარიღს. სხვადასხვა დროს და სხვადასხვა სიმწიფეში იკრიფება კრახუნა კლასიკური ღვინისთვის და ჭაჭაზე დავარგებულ კრახუნას კი განსხვავებული სიმწიფე სჭირდება. თუმცა ძალიან მაღალი შაქრები არც აქ უნდა დავუშვათ. იმერეთია ბოლო–ბოლო, მარახოში არ უნდა დაიკარგოს. თანაც, მომავალში შესაძლოა ღვინო მალე დაიღალოს, მოდუნდეს.
ჭაჭიანის შემთხვევაში დიდი მნიშვნელობა აქვს დარევას, ჰაერთან შეჩვევას, ჟანგბადით წრთობას. დუღილი ძალიან აქტიური იცის, მე მაგ. ორჯერ ბეწვზე მივუსწარი, კინაღამ გადმომივიდა. დუღილისას იგი ძალიან მალე იხურავს ქუდს და მოიწევს და მოიწევს ყელისკენ. ჭაჭის ამოკლებაც კი მომიწია. ფრთხილად უნდა ვიყოთ გადავსებისასაც. ამ დროსაც იცის გადარევა.
„სვირი“ ერთად–ერთი ადგილწარმოშობის დასახელების ღვინოა, სადაც ციცქასთან და ცოლიკოურთან ერთად კრახუნაც გამოიყენებოდა. 60-იანი წლების ლიტერატურაში ვკითხულობთ, რომ ღვინოს ქვევრში ადუღებდნენ, 4-5% ჭაჭის დამატებით. პირველი გადაღება იანვრის ბოლოს, თებერვლის დასაწყისში ხდებოდა, შემდეგ კიდევ რამდენიმეჯერ გადაიღებდნენ, ბოლოს კი დასრულებულ ღვინოს 2-3 წელი ავარგებდნენ. ქვევრი არაა ნახსენები თანამედროვე „სვირის“ ნორმებში, სამაგიეროდ ჭაჭის პროცენტული რაოდენობაა გაზრდილი (5-6%).
„სვირი“ მოიცავს სოფლებს პირველი სვირი, მეორე სვირი, როდინაული, თუმცა საბჭოთა პერიოდის სამარკო ღვინო „სვირში“, ობჩის დიმის, ფერსათის, საქარისა და სხვა სოფლების კრახუნასაც იყნებდნენ.
ახლა კი კონკრეტულ ღვინოებზე და მარნებზე გადავალ და როგორც ყოველთვის, გავიმეორებ: თუკი თქვენს ღვინოს ვერ იპოვით ჩამონათვალში, ე.ი. ან არ გამისინჯავს, ან არსად შემხვედრია გასასინჯად (kharbedia@yahoo.com-ზე შეგიძლიათ მომწეროთ ჩემთვის უცნობი კრახუნების შესახებ, სიამოვნებით გავსინჯავ).
ბოთლში ჩამოსხმულებიდან პირველ რიგში მახსენდება „იმერული ღვინის კომპანიის“ კლასიკური კრახუნა, 2008 წლის მოსავალი, რომელიც დიდი სიახლე იყო მაშინდელი ადგილობრივი ღვინის ბაზრისთვის. მალე იმავე კომპანიამ ადგილწარმოშობის დასახელების ღვინო „სვირიც“ ჩამოასხა (2012). დიდი კომპანიებიდან კრახუნას პირველად „ხარებამ“ მიაქცია ყურადღება. 2006, 2007, 2008 წელს მათაც კლასიკურად დაყენებული კრახუნა ჩამოასხეს, 2011 წელს კი შედარებით განსხვავებული სტილის, ასევე კლასიკური კრახუნა გამოვიდა, ღვინო, რომელიც მას მერე ყოველ წელს იწარმოება. „ხარება“ ერთ–ერთი პირველი იყო, ვინც ქვევრში, ჭაჭაზე დავარგებული კრახუნა გამოიტანა ბაზარზე, სერიიდან „მონასტრის ღვინოები“. ჩანიშნული მაქვს 2010, 2011 და 2016 წლის მოსავლები. ღვინის ხასიათით თუ ვიმსჯელებთ, 2010 მცირე რაოდენობით ჭაჭაზე დაყოვნებით დამზადდა, 2011 კი უკვე სრულიად განსხვავებული ღვინო იყო, რადგან სავარაუდოდ უფრო მეტ ჭაჭაზე დავარგდა. დიდი კომპანიებიდან ასევე უნდა ვახსენოთ „კახური ტრადიციული მეღვინეობის“ კრახუნა, სერიიდან „ივერია“.
სიახლე იყო არჩილ გუნიავას კვალითური და ამირან ვეფხვაძის ზესტაფონური კრახუნები. გუნიავას კრახუნა ჭურში უჭაჭოდ იყო დადუღებული, სხეულიანი, სავსე ღვინო, 13% ალკოჰოლით. პირველ რიგში 2016 წლისას გამოვარჩევდი. ამირან ვეფხვაძის რამდენიმე ძველი კრახუნა მაქვს გასინჯული, თუმცა გამოვარჩევ 2017 წლის კრახუნას, 10-15% ჭაჭაზე, ციცქა–კრახუნას, 2 დღიან სრულ ჭაჭაზე მაცერაციით (2019) და კრახუნას უჭაჭოდ (2019). კარგად მახსოვს დათო ჩიხლაძის 2018 წლის კრახუნა, 13,7% ალკოჰოლით, მკვეთრი პირველი სურნელებით, სადაც მოტკბო და ხმელი მცენარეული ტონები ერწყმოდნენ ერთმანეთს. დათო ჩიხლაძემ დიმის კრახუნა 2019-შიც დააყენა, ძლიერი ტანინების მქონე, ჩირის ტონებიანი ქვევრის ღვინო, 6 თვე ჭაჭაზე დავარგებით.
ჩანიშნული მაქვს ასევე „ვარციხის მარნის“ ქარვისფერი კრახუნა (2016), რომელიც 2–3 თვის მანძილზე ჭაჭაზე ვარგდებოდა და კომპანია „ქართული ღვინოების“ სასიამოვნო, მძაფრი სურნელების მქონე ღვინო (2016). ცალკე უნდა აღვნიშნო ერთ–ერთი საუკეთესო ქარვისფერი, „ლაგვინარის“ კრახუნა, დასამახსოვრებელი გემოთი, მოტკბო (არა ნარჩენი შაქრით, ცხადია), სავსე, სასიამოვნო მჟავიანობის მქონე ღვინო. ჩაწერილი მაქვს მხოლოდ 2018 წლის მოსავლი ღვინის შთაბეჭდილებები, თუმცა სხვებიც გამისინჯავს.
2019 – ამ ვინტაჟის კრახუნა ალბათ ყველაზე მეტია დღევანდელ ბაზარზე. გასინჯული მაქვს „ჭური ჩინებულისა“ და „ძიროვანის“ კლასიკური კრახუნები, „ბაიას ღვინის“ მაღალმჟავიანი, ახალგაზრდა, ხასიათიანი და ენერგიული კრახუნა. აქვეა „ბინეხის“ კრახუნა ძალზე მკვეთრი და სასიამოვნო არომატებით (უნაბი, ქაცვი). ეს ქარვისფერი ღვინო საკმაოდ მაღალალკოჰოლიანია (13,4%), ერთი თვე ჭაჭაზე ვარგდებოდა და შემდეგ გარკვეული დრო ლექზე გაატარა, დარევით (ბატონაჟი). „ანემომ“ 6 თვე დააყოვნა 40% ჭაჭაზე თავისი სვირული კრახუნა, შედეგად კი ენერგიული, მაღალმჟავიანი ღვინო მიიღო მცენარეული და ჩირის (მაგ. ჭერმის) არომატებით.
ახლაც, ამ სტატიის შესაკრავად და დასასრულებლად ქვევრიდან ცოტაოდენი ჩვილი კრახუნა ამოვიღე, შარშან დაყენებული. ჭიქაში 100 გრამამდე ღვინო იქნება. იგი ჯერ სულ რაღაც 4 თვისაა. ცივია, ხელებში ვათბობ და ვცდილობ გავიგონო რას ამბობს ეს ღვინო და საერთოდ, რას გვეუბნება ეს ჯიში. ღვინოს ხომ იმისთვისაც ვაყენებთ, რომ სხვადასხვა დროს ვუსმინოთ მას – დუღილისას, დამშვიდებისას, დამშვიდებულზე, დაძველებულზე. საინტერესოა მომავალში რა შეიძლება თქვას ამ ღვინომ. არამხოლოდ ამ კონკრეტულმა ღვინომ, არამედ ზოგადად, კრახუნამ. მომავალში ხომ არაერთი განსხვავებული ხმის მქონე კრახუნა გველის, განსხვავებული ადგილებიდან და განსხვავებული მეთოდით დაყენებული. მანამდე კი იმათ ვუსმინოთ, რომლებიც უკვე გვაქვს, შარშანწინდელ თუ უფრო ძველ კრახუნებს. ვუსმინოთ მის ალესილ ხმას.
