გაზაფხულით, როცა ახალი კორონავირუსის პანდემია დაიწყო და ეფექტიანი ანტივირუსული მედიკამენტებიც არ იყო, ბევრი ვერ წარმოიდგენდა, რომ წლის ბოლომდე მსოფლიოში ვაქცინის გამოყენებას დაიწყებდნენ. რადგან ადრე, როგორც წესი, მეცნიერები ვაქცინაზე წლობით მუშაობდნენ. თუმცა, მეცნიერების განვითარებამ და კორონავირუსის წინააღმდეგ მიმართულმა ძალისხმევამ შედეგი გამოიღო.
ევროპისა და ამერიკის მასშტაბით, ნოემბერში კვლევის კლინიკური ეტაპი, რაც ათასობით მოხალისის ვაქცინაციას გულისხმობს სამმა მწარმოებელმა დაასრულა წარმატებით – Moderna-მ, Pfizer-BioNtech-მა და AstraZeneca-Oxford-მა.
ვაქცინის ამ სამ კანდიდატს შორის ფართომასშტაბიანი აცრებისთვის ნებართვა პირველმა Pfizer-მა მიიღო. მისი გამოყენება თავდაპირველად დიდ ბრიტანეთში დაიწყეს, რომელსაც მალევე მიჰყვა ამერიკის შეერთებული შტატები. ასე ჩანს, ყველაზე დიდ წარმატებას Pfizer აღწევს, ხოლო ამ სამ ვაქცინას შორის, ოქსფორდის უნივერსიტეტისა და AstraZeneca-ის ვაქცინას ეფექტურობის ყველაზე დაბალი მაჩვენებელი აქვს – საშუალოდ, 70%.
დღეს კი ალერგოლოგ-იმუნოლოგმა ბიძინა კულუმბეგოვმა განაცხადა, რომ Pfizer-სა და Moderna-ს ვაქცინები შესაძლოა, საქართველოსთვის ხელმისაწვდომი არ იყოს და მათ ნაცვლად, AstraZeneca-ს ვაქცინა მივიღოთ.
თუმცა, თავისი შედარებით დაბალი ეფექტურობის მიუხედავად, AstraZeneca-ს ვაქცინა საქართველოსთვის შესაძლოა, უფრო ხელსაყრელიც იყოს. როგორც ამერიკული გამოცემა The Vox წერს, Astrazeneca-Oxford-ის ვაქცინა მისი კონკურენტებისგან რამდენიმე ასპექტით განსხვავდება და ამ განსხვავებებით შეუძლია, მიუხედავად იმისა, რომ ჯერ არ დაუმტკიცებიათ და შედარებით ნაკლებად ეფექტურიცაა, მსოფლიოში მნიშვნელოვანი როლი შეასრულოს.
Astrazeneca-ს ვაქცინას კლინკურ ეტაპზე ეფექტურობის დიდი დიაპაზონი ჰქონდა – 62%-დან და 90%-მდე. რასაც აღმოჩნდა, რომ თავისი მიზეზები ჰქონდა. კომპანიის მიერ გავრცელებული ინფორმაციიდან გაირკვა, რომ ვაქცინა მოხალისეთა ორ ჯგუფს დიდ ბრიტანეთსა და ბრაზილიაში გაუკეთეს, თუმცა სხვადასხვა მიდგომით. მართალია, არცერთ ამ მიდგომას ცდის პირებში შესამჩნევი გვერდითი ეფექტები და გართულება არ მოჰყოლია, თუმცა ვაქცინამ სხვადასხვა დონის ეფექტურობა აჩვენა.
როგორც აღმოჩნდა, დიდ ბრიტანეთში მოხალისეებს თავდაპირველად ვაქცინის ნახევარი დოზა გაუკეთეს, ერთი თვის შემდეგ კი მთლიანი. ხოლო ბრაზილიაში ორივე ეტაპზე მოქალაქეები სრული დოზით აცრეს. საინტერესოა, რომ ვაქცინამ 90%-იანი ეფექტურობა აჩვენა დიდ ბრიტანეთში, სადაც თავდაპირველად ნახევარი დოზა გამოიყენეს.
მეცნიერები არ არიან დარწმუნებული, ზუსტად რამ განაპირობა ეფექტურობის ეს სხვაობა, თუმცა, როგორც ერთ-ერთ პრესკონფერენციაზე ითქვა, თავდაპირველად გაკეთებულმა მცირე დოზამ შეიძლება უკეთ შეამზადა იმუნური სისტემა მომდევნო აცრისთვის.
საინტერესოა ისიც, რომ ეს მიგნება რეალურად მოჰყვა შეცდომას. როგორც თავად კომპანიის წარმომადგენლები ამბობენ, თავდაპირველად ვაქცინის ნახევარი დოზის მიცემა დაგეგმილი არ ყოფილა და ეს შეცდომით მოხდა. თუმცა, სწორედ ეს შეცდომა დაეხმარა კომპანიას უკეთესი მაჩვენებლის მიღებაში. მეცნიერთა ნაწილი დამატებითი კვლევების გარეშე ამ მიგნებას დადასტურებულად ვერ მიიჩნევს, თუმცა კომპანიას ეს ვაქცინის წარმოებაში ხელს ნაკლებად შეუშლის.
როგორც აშშ-ის საკვებისა და წამლის ადმინისტაციას, ისე მის ევროპულ ეკვივალენტს – ევროპის მედიკამენტების სააგენტოს ვაქცინის ეფექტურობისთვის 50%-იანი ზღვარი აქვს დაწესებული, AstraZeneca-Oxford-ის ვაქცინა კი ამ ზღვარს თავისუფლად სცდება.
თანაც, მას შეიძლება საშუალო და დაბალი შემოსავლების მქონე ქვეყნებისთვის დიდი მნიშვნელობა ჰქონდეს.
რატომ არის AstraZeneca-Oxford-ის ვაქცინა ხელსაყრელი საშუალო და დაბალშემოსავლიანი ქვეყნებისთვის
სამედიცინო კომპანიების Moderna-სა და Pfizer-ის კვლევებმა თავიანთი ვაქცინის უკეთესი 95%-იანი ეფექტურობის შედეგები აჩვენა, რაც ერთი შეხედვით, AstraZeneca-Oxford-ის ვაქცინის გამოყენების შანსებს ამცირებს. თუმცა, ამ ვაქცინასაც თავისი უპირატესობები აქვს.
პირველ რიგში, ეს არის ფასი. თუ, ოქსფორდის ვაქცინა გამოყენების ნებართვას მიიღებს, მისი თითოეული დოზა, სავარაუდოდ, 3-4 დოლარი იქნება. მაშინ, როცა მისი კონკურენტი კომპანიების თითოეული დოზა საშუალოდ 20-30 დოლარი ჯდება. მეორე და მნიშვნელოვანი საკითხია მისი შენახვა. კონკურენტებისგან განსხვავებით ბევრად უფრო იოლია AstraZeneca-Oxford-ის ვაქცინის შენახვა და დისტრიბუცია.
გარკვეულწილად განსხვავებულია AstraZeneca-Oxford-ის ვაქცინის შექმნის მეთოდიც. როგორც წესი, ვაქცინის მწარმოებლები აცრისას თავად ვირუსს ან ვირუსის ნაწილს იყენებდნენ ხოლმე, დასუსტებული ან არააქტიური ფორმით. წამყვანმა კომპანიებმა კორონავირუსის წინააღმდეგ ვაქცინები ახალი მიდგომით შექმნეს.
ვაქცინის შექმნისას მეცნიერები ვირუსიდან გენეტიკურ ინფორმაციას იღებენ და მას ანტიგენის დასაპროექტებლად იყენებენ, რომელიც დნმ-ის ან რნმ-ის შემადგენლობაში ხვდება, ის კი ვაქცინის სახით შეჰყავთ ორგანიზმში. ასეთი ტიპის ვაქცინა იმუნურ სისტემას ასწავლის, როგორ ებრძოლოს ვირუსს ორგანიზმში მოხვედრის შემდეგ.
სამივე წამყვანი კომპანია ამ მეთოდს იყენებს, მაგრამ Moderna და Pfizer-BioNtech ვაქცინისთვის იყენებენ რნმ-ს, AstraZeneca-Oxford-ის ვაქცინისთვის კი – დნმ-ს, რომელიც ადენოვირუსის დახმარებით აღწევს პაციენტის უჯრედებში. ადენოვირუსს იყენებენ ასევე ვაქცინის კანდიდატების სხვა დიდი მწარმოებლები – CanSino და Johnson & Johnson-იც.
Moderna-სა და Pfizer-BioNtech-გან განსხვავებით, AstraZeneca ასევე გვპირდება, რომ პანდემიის დასრულებამდე ვაქცინის წარმოებისგან მოგებას არ ნახავს, რაც ამცირებს მის ღირებულებას. 3-4 დოლარი მცირეშემოსავლიანი ქვეყნებისთვის მეტად ხელსაყრელია, რადგან ქვეყნების უმეტესობას მილიონობით ვაქცინა სჭირდება. მაშინ, როცა დანარჩენი ორი კომპანიის ვაქცინები 3-4-ჯერ, შეიძლება 8-ჯერ ძვირიც ღირდეს.
ასევე, დიდი ყურადღება ეთმობა შენახვისა და დისტრიბუციის პირობებს. შეუძლებელია მხოლოდ ერთმა სპეციალიზებულმა კლინიკამ უზრუნველყოს ფართომასშტაბიანი ვაქცინაცია, შესაბამისად, ლაბორატორიებში გადანაწილებისთვის სპეციფიკური პირობების დაკმაყოფილება ბევრ ქვეყანას გაუჭირდება.
Moderna-ის ვაქცინა, ხანგრძლივი პერიოდით -20 გრადუსზე უნდა შეინახოს, ცელსიუსის შკალით. ჩვეულებრივი მაცივრის ტემპერატურაზე 20 და 8 გრადუსამდე შენახვის პირობებში კი ერთი თვე ინახება. უფრო რთულ პირობებს მოითხოვს Pfizer, რომელიც ცელსიუსით – 70 გრადუსზე ან უფრო ცივ პირობებში უნდა შეინახოს. მაცივრის ტემპერატურაზე კი მხოლოდ ხუთი დღე აქვს მოხმარებისთვის ვარგისიანობის ვადა. მაშინ, როცა AstraZeneca-Oxford-ის ვაქცინა მაცივრის ტემპერატურაზე 6 თვეც კი ძლებს.
როგორც Bloomberg წერს, AstraZeneca/Oxford-ის ვაქცინის მსურველ ქვეყნებს შორის, 40%-ზე მეტი, სწორედ საშუალო და მცირე შემოსავლების მქონე სახელმწიფოებია. კომპანია კი აცხადებს, რომ 2021 წელს 3 მილიარდი დოზის წარმოებას შეძლებს.
„ვაქცინის წარმოების ჯაჭვი, რომელიც აწყობილი გვაქვს და მისი არამომგებიანი, სამართლიანი და დროული განაწილება მსოფლიოს მასშტაბით ასობით მილიონი ვაქცინის გადანაწილების საშუალებას მოგვცემს“, – განაცხადა AstraZeneca-ს აღმასრულებელმა დირექტორმა პასკალ სორიომ.
თუმცა, AstraZeneca-Oxford-ის ვაქცინას გარკვეული ასპექტებიც აქვს, რომლებიც მხედველობაშია მისაღები.
პირველ რიგში, ესაა მისი ეფექტურობის მაჩვენებელი. ერთი მხრივ, ფასი და მოხერხებული დისტრიბუცია მისი უპირატესობაა, მაგრამ რადგანაც არ არსებობს საკმარისი საფუძველი იმის დასამტკიცებლად, რომ ნახევარი დოზის გამოყენების შემთხვევაში ისიც 90%-იან ეფექტურობას აჩვენებს, ხალხის ნაწილში ამ ვაქცინის გამოყენებამ შესაძლოა, გაღიზიანებაც გამოიწვიოს. განსაკუთრებით მაშინ, თუკი ქვეყნების ნაწილი მას, მაგალითად, Pfizer-თან ერთად გამოიყენებს, რომელმაც 95%-იანი ეფექტურობა აჩვენა. ეს უსამართლობის განცდას გამოიწვევს იმ მოქალაქეებში, რომლებსაც AstraZeneca-Oxford-ის ვაქცინით აცრიან.
როგორც The Vox წერს AstraZeneca-Oxford-ის ვაქცინის შესახებ, მხედველობაში უნდა მივიღოთ სხვა გარემოებებიც. მისმა მწარმოებლებმა კვლევის შესახებ ბევრად ნაკლები დეტალი გაასაჯაროვა, ვიდრე Moderna-მ და Pfizer-მა. მაგალითად, კლინიკურ ეტაპებზე დაგეგმილი კვლევების პროტოკოლი, რომელიც მეცნიერებს კვლევის სანდოობის უკეთ შემოწმებაში დაეხმარებოდა.
ასევე, AstraZeneca-Oxford-ის გამოქვეყნებულ პრესრელიზში დეტალურად არ განუხილავთ ის გვერდითი ეფექტები, რომლებიც ცდის პირებს გამოუვლინდათ. მართალია, კომპანია აცხადებს, რომ ვაქცინაციას სერიოზული გართულებები არ მოჰყოლია, თუმცა აღსანიშნავია ისიც, რომ AstraZeneca-Oxford-ის ვაქცინის კვლევები ივლისში სწორედ ერთ-ერთი მოხალისის გართულებული ჯანმრთელობის მდგომარეობის გამო შეჩერდა. მართალია, მოგვიანებით განაცხადეს, რომ ის არ ყოფილა კავშირში ვაქცინაციასთან, თუმცა, რადგან კომპანია გვერდით მოვლენებზე დეტალურად არ საუბრობს, ეს კრიტიკოსებს მის სანდოობაში ეჭვის შეტანის საფუძველს აძლევს.
კიდევ ერთი საკითხია ის, რომ კომპანიას არ დაუსახელებია მოხალისეთა ის რაოდენობა, რომელსაც ვაქცინის ნაცვლად პლაცებო გაუკეთეს. მართალია, AstraZeneca ასახელებს მოხალისეთა საერთო რაოდენობას, მაგრამ ვაქცინის ეფექტურობის უკეთ შესამოწმებლად საჭიროა, ვიცოდეთ, რამდენმა მიიღო პლაცებო და რამდენმა რეალური ვაქცინა.
ასევე, მხედველობაშია მისაღები სხვა გარკვეული ასპექტებიც, მაგალითად, ის, რომ AstraZeneca-სა და Oxford-ს არ გამოუქვეყნებიათ მოხალისეთა დემოგრაფიული განაწილება, განსხვავებული იყო მონაწილეთა შერჩევისა და პლაცებოს გამოყენების წესებიც. როგორც The Vox წერს, ამ ასპექტების გათვალისწინებით რთულია AstraZeneca-Oxford-ის ვაქცინის მის ორ კონკურენტთან შედარება.
თუმცა, როგორც ამერიკული გამოცემა წერს, ეს არ ნიშნავს იმას, რომ AstraZeneca-Oxford-ის ვაქცინა სანდო არ არის. მისი კვლევის შედეგები Moderna-სა და Pfizer-ის მსგავსად აღიარებულ სამეცნიერო ჟურნალებში გამოქვეყნდა და ჯერჯერობით ვაქცინის სანდოობაში ეჭვი არ შეუტანიათ.
როგორც BBC წერს, ის ახლა ინგლისში საბოლოო სტადიაზეა, კვლევის შედეგები მარეგულირებელ სააგენტოშია გადაგზავნილი და ყველა მონაცემი ზუსტდება.
პროფესორი სარა გილბერტი, რომელიც ვაქცინაზე მუშაობდა, ამბობს, რომ დიდი შანსია ვაქცინა დიდ ბრიტანეთში ახალ წლამდეც კი დაამტკიცონ. AstraZeneca-Oxford-ის ვაქცინის წარმატებულობაზე მეტყველებს ისიც, რომ მიუხედავად იმისა, ბრიტანეთში Pfizer-ის ვაქცინის გამოყენება უკვე დაიწყეს, ქვეყანა არც AstraZeneca-Oxford-ის ვაქცინაზე ამბობს უარს.
მარეგულირებელ სააგენტოში მსჯელობენ იმაზეც, თუ რა ტიპის ვაქცინაცია დაამტკიცონ. გამოიყენონ ბრიტანეთში დაშვებული შეცდომა და მისი მონაცემები სანდოდ მიიჩნიონ, თუ მიჰყვნენ თავდაპირველ პროტოკოლს და როგორც ბრაზილიაში – მოქალაქეებს ორი სრული დოზა გაუკეთონ. ეს მიდგომა ნაკლებად ეფექტური, თუმცა ნაკლებად სარისკოც იქნება.
