„სისტემა ცდილობს, გარიყოს ყველა პროფესიონალი, ვინც კი ხმას ამოიღებს"

• თეა წულუკიანის მიერ სამუზეუმო პოლიტიკასთან დაკავშირებულ გადაწყვეტილებებზე „პუბლიკა“ განათლების მკვლევარს და ისტორიკოს სიმონ ჯანაშიას ესაუბრა.

კულტურის სფეროში თეა წულუკიანის დანიშვნის შემდეგ განვითარებული მოვლენები არაერთმა ადამიანმა შეაფასა რეპრესიად. თქვენ როგორ აღიქვამთ ამ პროცესებს?

თეა წულუკიანი, როგორც პარტიის წარმომადგენელი, ცდილობს კულტურის სფეროზე პარტიის კონტროლის დამყარებას.

მიზეზები, რატომ ცდილობს ამას, ცალკე საკითხია. შეგვიძლია, ვივარაუდოთ, რომ პარტია შემდეგი არჩევნებისთვის ემზადება და სჭირდება, გააკონტროლოს რაღაც სფეროები: დაწესებულებები და ინსტიტუციები სჭირდება იმისათვის, რომ კეთილგანწყობა გაზარდოს პარტიის მიმართ. შეიძლება, ბევრი ვარაუდი იყოს და მოქმედებებშიც ჩანს ეს, მაგრამ არის მცდელობა, რომ მაქსიმალური კონტროლი დაწესდეს ამ სფეროზე.

მიუღებელი პოლიტიკური შეხედულებების მქონე ადამიანებისგან წმენდს სისტემას თუ საქმე გვაქვს არაკომპეტენტურობასთანაც, რა დგას ამ გადაწყვეტილებების უკან, თქვენი აზრით ?  

კულტურის სფეროს პოლიტიკა შეგვიძლია შევაფასოთ, როგორც არაკომპეტენტური, აგრესიული და ანტიდემოკრატიული მცდელობა, დაამყაროს კონტროლი სისტემაზე.

არაკომპეტენტური რომ არის ეს გადაწყვეტილებები, ჩანს იქიდან, რომ წულუკიანსა და მის მიერ დანიშნულ ბიუროკრატების ჯარს არ ესმის, მაგალითად, რომ მეცნიერისთვის მნიშვნელოვანია დამოუკიდებლობა, სტაბილურობა და ბიუროკრატიისგან თავისუფლება.

ეს თუ არ ექნება მეცნიერს და თუ მეცნიერები თავად არ გადაწყვეტენ, როგორ უნდა იმართებოდეს სამეცნიერო დაწესებულებები და თუ სახელმწიფოზე  იქნებიან დაქვემდებარებულები, მაშინ ეს მეცნიერები, სავარაუდოდ, წავლენ ან სხვა ქვეყნებში, ან სხვა სფეროებში/დაწესებულებებში.

როცა არქეოლოგს ვეუბნებით, რომ კვლევის განსახორციელებლად მუზეუმის ფარგლებში უნდა ჰკითხოს ბიუროკრატებსა და არაკომპეტენტურ ადამიანებს, რომლებიც მანამდე სასჯელაღსრულების სისტემაში ან იუსტიციის სამინისტროს ბიუროკრატიის ნაწილი იყვნენ, ის, უბრალოდ, წავა უნივერსიტეტებში და უნივერსიტეტების გავლით გააკეთებს იმას, რისი გაკეთებაც უნდა  – აწარმოებს კვლევებს თავისუფალ გარემოში.

რაც შეეხება ანტიდემოკრატიულობას, ამის ბევრი მაგალითი არსებობს, მათ შორის თეა წულუკიანის წინა სამსახურში, როდესაც ფეისბუქის პოსტების გამო ხალხი სამსახურიდან გაუშვეს. ეს სასამართლოს გადაწყვეტილებებითაც არის დადასტურებული და ამის გამო მოქალაქეებს მოგვიწია კომპენსაციების გადახდა. თეა წულუკიანმა ჩვენი ფულით გადაიხადა თავისი არასწორი გადაწყვეტილებების გამო ჯარიმები. თავისთავად აბსურდია, რომ იუსტიციის მინისტრი ასეთ შეცდომებს უშვებს და ამას სისტემა აპატიებს.

პოლიტიკური ანგარიშვალდებულება არ არსებობს არც პარტიის შიგნით და არც საზოგადოებაში.

დასაშვებად შეიძლება მიაჩნდეს საზოგადოებას, რომ კანონს არღვევს იუსტიციის მინისტრი და როცა სასამართლოს გადაწყვეტილება არსებობს, ამბობდეს, რომ არ აღასრულებს.

ანტიდემოკრატიული რომ არის, ეს ჩანს იქიდანაც, რომ საპროტესტო წერილი, რომელიც დაიწერა სამუზეუმო პოლიტიკასთან დაკავშირებულ გადაწყვეტილებებზე, გაეგზავნა კულტურის სამინისტროს, პრემიერს, პრეზიდენტს, პარლამენტსა და განათლების სამინისტროს – ყველა იმ უწყებას, რომელიც კავშირშია აღნიშნულთან და მხოლოდ პარლამენტისგან მივიღეთ პასუხი. ეს ცხადყოფს, რომ მართვის ეს დონეები და სახელმწიფო უწყებები საერთოდ არ მიიჩნევენ ანგარიშვალდებულად თავს თავიანთი მოქალაქეების მიმართ. ესენი არიან ადამიანები, რომლებიც ამ ქვეყანაში ქმნიან ცოდნას და ასეთი ადამიანების მიმართ საერთოდ არ გრძნობენ ანგარიშვალდებულებას, რომ უპასუხონ.

იმ ხალხიდან, რომელიც დანიშნა თეა წულუკიანმა, უმეტესობას არც გამოცდილება აქვს და არც განათლება იმ სფეროში, რომლის სამართავადაც დანიშნეს.

ამ ადამიანის ქვეშ ერთიანდებიან უფრო არაკომპეტენტური ადამიანები, რომლებიც მისი დირექტივების მიხედვით იღებენ გადაწყვეტილებას მთელ სამუზეუმო სისტემასთან დაკავშირებით. ეს არის კატასტროფა; ეს ნიშნავს იმას, რომ სახელმწიფომ თქვა – მთავარია, რას იტყვის წულუკიანი და მისი ქვეშევრდომები. ისინი აღასრულებენ ნებისმიერ ბრძანებას, რასაც იტყვის. ასეთი სისტემა საშიშია.

ამასთან ერთად ეს სისტემა ცდილობს, გარიყოს ყველა პროფესიონალი, ვინც კი ხმას ამოიღებს. ადამიანებმა, რომელმაც ხმა ამოიღეს არაკომპეტენტური გადაწყვეტილების გამო, ჯერ გაყარეს სამსახურიდან და შემდეგ აუკრძალეს იმ სამეცნიერო გრანტების გამოყენება, რომლებიც თავიანთი შრომით მოიპოვეს.

პოლიტიკური შეხედულებების მიხედვით დასაქმებულთა შერჩევის ტენდენცია მხოლოდ კულტურის სფეროსთვის არ არის დამახასიათებელი. სხვა სფეროებშიც იგივე ხდება. რაზე მიანიშნებს ეს? როდის იწყებს ხელისუფლება ასე მოქცევას, როდესაც „სისტემას არათავისიანებისგან წმენდს“?

ჩვენი ისტორია და არამხოლოდ ჩვენი ისტორია აჩვენებს იმას, რომ რამდენიმე ფაქტორი მოქმედებს ასეთი პოლიტიკის სასარგებლოდ.

ერთ-ერთი ფაქტორია, როცა ძალაუფლების დაკარგვის ეშინია ხელისუფლებას და ჰგონია, რომ მაქსიმალური კონტროლის დამყარებით შეინარჩუნებს ძალაუფლებას.

ეს შიშია, რომ ის კარგავს კონტროლს და კარგავს კონტროლს არა მხოლოდ ადამიანებსა და სისტემაზე, არამედ კარგავს შესაძლებლობას, რომ გააკონტროლოს თავისი მომავალი და ჰგონია, რომ ასეთი ნაბიჯებით შეძლებს, დააკმაყოფილოს რაც შეიძლება ბევრი მომხრე, რომ ამ მომხრეებმა განაპირობონ მისი გამარჯვება შემდეგ არჩევნებზე. ეს ნანახი გვაქვს რამდენჯერმე –  ეს ხშირად ხდებოდა წინა ხელისუფლების მეორე ვადაში; ჩვეულებრივი ამბავი იყო შევარდნაძის ხელისუფლების ბოლო წლებში და ახლაც იგივე ხდება.

განათლების სისტემაში სკოლის დირექტორების ვადის გასვლის შემდეგ ზოგიერთის დანიშვნა და ზოგის გათავისუფლება იყო ამის ნიშანი. არჩევნების დროს სუსის ზეწოლა დირექტორებზე, საჯარო სამართლის იურიდიულ პირებში საკადრო წმენდა, როცა პირდაპირი მითითება მიდიოდა, რომ ვიღაცები უნდა გაეშვათ, მაგალითად, მასწავლებლის სახლში ან ერაზმუზის ოფისის ამბავი ამის მინიშნებაა.

მე მგონია, რომ წულუკიანს ახასიათებს, ზოგადად, თავხედობა. ამ თავხედობას აძლიერებს ისიც, რომ საზოგადოებისგან მძაფრი რეაქცია არ არის – ან ინფორმაციის ნაკლებობის გამო, ან იმის გამო, რომ არ სჯერათ, აზრი რომ ექნება პროტესტს.

თუ გავიხსენებთ, წულუკიანმა მოსვლისთანავე დაიწყო ლაპარაკი იმაზე, თუ რა საშინელება იყო, რომ სამინისტროებში გაიტანეს ექსპონატები და მინისტრებს ეკიდათ წინა ხელისუფლების დროს კულტურული მემკვიდრეობის ნიმუშები კაბინეტებში და თვითონ რა გააკეთა? თავისი კაბინეტი გადაიტანა მუზეუმში; თავისი კაბინეტი მოიწყო ექსპონატებში; რამხელა აბსურდია.

ვიღაცას აკრიტიკებ, რომ კაბინეტში მიჰქონდა ექსპონატები და შენ თვითონ კაბინეტი გადაგაქვს იქ, სადაც ექსპონატები უნდა ინახებოდეს და სამეცნიერო კვლევა წარმოებდეს. ეს მარტო იმას კი არ აჩვენებს, რომ თავხედი და არაკომპეტენტური ხარ, ეს ნიშნავს, რომ შენ სახელმწიფოს უყურებ ისე, როგორც ამას აკეთებდა სხვადასხვა ავტორიტარული და ტოტალიტარული სისტემა, საბჭოთა კავშირი, როდესაც სახელმწიფოს მუზეუმი მიაჩნდათ თავიანთ  საკუთრებად და ინსტრუმენტად იმისათვის, რომ სახელმწიფოს ძალაუფლება გაევრცელებინა მოქალაქეებზე.

ეს იყო მუზეუმის ძირითადი მნიშვნელობა და მისი კონტროლით ცდილობდა, ისტორია გაეკონტროლებინა, გაეკონტროლებინა ის, თუ რას ფიქრობენ ადამიანები თავიანთ წარსულსა და მომავალზე. როცა სახელმწიფო ერევა სამუზეუმო პოლიტიკაში, ეს ნიშნავს, რომ სახელმწიფო მოხელეებს აქვთ ამბიცია, გააკონტროლონ ის, თუ რას ფიქრობენ ადამიანები. შეგვიძლია, გავიხსენოთ ისტორია. ეს კატასტროფაა. ეს არ არის მხოლოდ არჩევნების მოგებაზე ზრუნვა; ეს არის ჩვეულებრივი ქცევა, რომელიც ახასიათებს ავტორიტარულ სისტემას, დიქტატორებს, რომლებსაც უნდათ, რომ  მოქალაქეები ფიქრობდნენ ისე, როგორც მათ წარმოუდგენიათ, რომ უნდა ფიქრობდნენ.

წულუკიანი პირდაპირ ამბობს ინტერვიუებში, რომ მეცნიერი ბევრს ლაპარაკობს, როცა მე ვუხდი ხელფასსო. მას ჰგონია, რომ ის ხელფასი უნდა განსაზღვრავდეს იმას, თუ რას ფიქრობს მეცნიერი. ის ინტერვიუებში პირდაპირ ამბობს, რომ მორჩილია და ექვემდებარება პრემიერ-მინისტრს. ჰგონია, რომ სამყარო ამგვარად არის აგებული.

თავხედობა წახალისებულია იმიტომაც, რომ საზოგადოების რეაქცია არ არის ისეთი, როგორიც უნდა იყოს. რატომ არ არის კრიტიკული საზოგადოება?

ჩვენ გვახსოვს სხვადასხვა რეპრესიული ნაბიჯი და მძაფრი რეაქციაც იმ ინსტიტუციებისგან, რომლებსაც უსამართლოდ ექცეოდნენ. მახსოვს გაფიცვები, ბოიკოტიც… პრინციპში, ჩემთვის გასაკვირი იყო, რომ, მაგალითად, მუზეუმის თანამშრომლები მაინც და მაინც აქტიურად არ გამოხატავდნენ თავიანთ აზრს საჯაროდ.

არც უნივერსიტეტების რეაქცია ყოფილა ამ პოლიტიკასთან დაკავშირებით. ისინიც, ასევე, აწარმოებენ ამ კვლევებს მუზეუმებში და უმაღლესი განათლების სისტემიდანაც არ მინახავს გამოხმაურება. თუ არ ჩავთვლით ამ წერილს და რამდენიმე სატელევიზიო ინტერვიუს, მეცნიერების რაღაც ნაწილის, მძაფრად ამ პოლიტიკის კრიტიკა არ დაუწყიათ. სამუზეუმო პოლიტიკასთან დაკავშირებით ასევე სუსტი იყო რეაქცია პოლიტიკური პარტიების მხრიდანაც.

რით შეიძლება აიხსნას ეს პასიურობა, ეშინია ხალხს პოზიციის გამოხატვის?

ერთი, რაც არის, არის ის, რომ გადაიღალნენ. იმდენად ბევრი უსამართლობა ხდება გარეშემო, რომელ ერთზე უნდა უპასუხო, რთულია, განსაზღვრო. შეუძლებელი გახდა და ადამიანებს ყველაფერზე რომ ჰქონდეთ მძაფრი პროტესტი, მოუწევთ ყოველკვირა რაღაც საპროტესტო აქციაში ჩართვა. მეორე არის ის, რომ საზოგადოება ფრაგმენტირებულია, არ ჰყავს წარმომადგენლობა; არის ბევრი დაპირისპირებული ჯგუფი და ამ ჯგუფებს იყენებენ პოლიტიკოსები, პროტესტის შესანელებლად. იმავე სამუზეუმო პოლიტიკის ნაწილში გამოიყენეს ურთიერთდაპირისპირებული მეცნიერების ჯგუფები და გამოიყენეს მედია ამ ხალხის დისკრედიტაციისთვის. ბევრი სხვადასხვა პრობლემაა – პოლიტიკური ვაკუუმი, ფრაგმენტულობა, უსამართლობების სიხშირე და ვფიქრობ, ესეც იწვევს მოსახლეობის პასიურობას.

დემოკრატიული პროცესი აღარ არსებობს, როდესაც ის მიზანმიმართულად ნადგურდება.

გამოსავალს რაში ხედავ, საზოგადოების ამ მდგომარეობის გათვალისწინებით მოხერხდეს წინააღმდეგობის ისეთი მუხტის შექმნა, რომელიც გავლენას იქონიებს პროცესებზე?

საზოგადოებრივი აზრი ამ მთავრობისთვის მნიშვნელოვანია, ბევრჯერ იხევენ უკან, როცა ხედავენ, რომ საზოგადოების დიდ სეგმენტს შეუძლია, უარყოფითად შეაფასოს მათი მოქმედებები.

წინა ხელისუფლების შესახებ ჩვეულებრივი მოქალაქეები, რომლებიც არ ყოფილან ჩართულები საჯარო პოლიტიკაში, უბრალოდ, ამომრჩევლები არიან და კერძო ცხოვრებით ცხოვრობენ, ხშირად მეუბნებიან, რომ წინა ხელისუფლება არაფრად აგდებდა მათ ღირსებას. ახლაც იგივე ხდება. მაგალითად, მეცნიერის ღირსება არაფრად მიაჩნია ამ ხელისუფლებას. ის ამბობს, რომ ეს მეცნიერი არის მოღალატე, უნამუსო, ნეპოტიზმში ჩართული. ეს მიემართება, ოღონდ, ერთ კონკრეტულს კი არა, მთელ ჯგუფებს. თუ საზოგადოება გააცნობიერებს, რომ ეს უპატივცემულობაა. მაგალითად, რაც კინოცენტრის ჟიურის დაემართა – ადამიანები განიხილავენ ნამუშევრებს და უცებ აღმოაჩენენ, რომ არავინ აღარ არიან და სხვებმა ჩაანაცვლეს, ვინც პოლიტიკურად უფრო სანდოა და ვინც გაუნაწილებს სახელმწიფო ფულს მომხრეებს.