პროექტს „ფემინსტრიმი“ წარმოგიდგენთ ქალთა ფონდი საქართველოში, ფონდ „ღია საზოგადოებისა“ და ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდის თბილისის ოფისის მხარდაჭერით. პროექტის მედიაპარტნიორია Publika.ge.
ავტორი: ნინუცა ნადირაშვილი
„შენს სიკვდილშია ჩემი ვაიც და ნეტარებაც,
მისთვის, რომ მე ვარ დედა შენიც და ქართვლის დედაც“.
– ილია ჭავჭავაძე, „ქართვლის დედას“.
თუ გვსურს, ვისაუბროთ ნაციონალიზმზე, ქალებსა და კრიზისზე, შეგვიძლია საქართველოს და იმ ადამიანის სტრიქონებს მივუბრუნდეთ, რომელმაც კოლონიზაციის კრიზისულ პერიოდში ნაციონალიზმი შვა. სტროფი, რომელიც მოისმინეთ ამოღებულია ილია ჭავჭავაძის პოემიდან „ქართვლის დედას“ და წარმოადგენს იმ ნაციონალისტური ფენომენის ცალსახა მაგალითს, რომელსაც ფემინისტი აკადემიკოსები უკვე წლებია იკვლევენ: როგორ ეკისრებათ ქალებს რეპროდუქციისა და მოვლის ვალდებულება იმ ქვეყანაში, სადაც მთავრობა და ერი კრიზისის ნიადაგზე ნაციონალიზმს არიან ამოფარებულნი.
როგორი პარადოქსულიც არ უნდა იყოს, ამჟამინდელმა პანდემიამ და მისგან გამოწვეულმა ნაციონალისტური იდეოლოგიის გაძლიერებამ აშკარად დაგვანახა, რომ არსებობენ ქალები, რომელთა საქმიანობაც ქვეყნის კეთილდღეობისთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია, თუმცა ერი მათ არსებობას თითქოს არ აღიარებს. ეს პოდკასტი ყურადღების ცენტრში აყენებს კოვიდ-19-ის პანდემიას, როგორც ნაციონალისტური აზროვნების მამოძრავებელ ძალას და სვამს კითხვას: რა ცვლილებებს გამოიწვევს ამგვარი მიდგომა იმ ქალების ცხოვრებაში რომლებიც ზრუნვის სექტორში მუშაობენ?
კოვიდმა ექსკლუზიური პოლიტიკის მრავალი ასპექტი გამოავლინა: მაგალითად, საზღვრების ჩაკეტვა, რომელიც ისეთ დიდ ორგანიზაციასაც კი შეეხო, როგორიც ევროკავშირია; ასევე, ტაქტიკა „ჯერ ჩვენი ქვეყანა“ (ნათლად დემონსტრირებული ისრაელის მთავრობის მიერ, რომელიც ვაქცინას განზრახ არ აწვდიდა ოკუპირებულ ტერიტორიაზე მცხოვრებ პალესტინელებს); ქვეყნის ლიდერების მიერ გამოყენებული საომარი რიტორიკა და ქვეყნის გარეთ მყოფი ადამიანების „თვითგამოყოფა“ [1,2, 3]. თუ გვინდა ავხსნათ, რა უდევს საფუძვლად ამ უკანასკნელ პუნქტს, გავიხსენოთ, რომ საომარ რიტორიკას მტერი ესაჭიროება. ნაციონალისტური შემართების გასაძლიერებლად უჩინარი ვირუსი სუსტი კატალიზატორია. საჭიროა ხელშესახები „სხვა“: თავდაპირველად ჩინელები, შემდეგ, ზოგადად, აზიელები და ბოლოს – ყოველი იმიგრანტი.
მაშინაც კი, როდესაც ჩვენი საზოგადოება პანდემიის საფრთხის ქვეშ არ არის, როგორც ფორმალური, ასევე არაფორმალური „მომვლელის“ როლი ძირითადად ქალებს ეკისრებათ. სოციალური რეპროდუქცია, როგორიცაა საჭმლის მომზადება, დალაგება, ოჯახის წევრებისა და მეგობრების ემოციური თუ ფიზიკური მხარდაჭერა, დიასახლისობა, ექთნობა და ა. შ. ეს ყველაფერი სათანადოდ არ ფასდება ნაციონალისტური იდეოლოგიის მიერ, რადგანაც ჩანასახშივე ქალთა ვალდებულებად მიიჩნევა.
პანდემიამ ეს უფრო მკაფიოდ გამოააშკარავა. ჩვენ ვხედავთ, რომ დღესდღეობით, მსოფლიო კრიზისის პირობებში, ქალები არიან ისინი, ვინც უვლიან ოჯახს, მოხუცებს და ავადმყოფებს. ამას გარდა, პანდემიის გამო შვილების განათლებაც მათ ხელში ექცევა. მთლიანობაში, ეს ყველაფერი ნაციონალისტურ ოცნებას წააგავს – ქალი, როგორც ახალი ნაციონალისტების მწარმოებელი ქარხანა.
ხშირ შემთხვევაში ნაციონალიზმი დისკრიმინაციულია იმიგრანტებისა და განსაკუთრებით იმიგრანტი ქალების მიმართ. გლობალურ პანდემიამდეც კი, ნაციონალისტური იდეოლოგია ულმობელი იყო იმ იმიგრანტების მიმართ, რომლებიც დასავლური ქვეყნებისთვის ნაკლებად სასურველნი არიან. აშშ-სა და ზოგადად, უცხოეთში ქართველ იმიგრანტებზე ჩატარებულმა კვლევებმა აჩვენა, რომ ქალების უმრავლესობა ოჯახში მუშაობს, მაშინაც კი, როდესაც მათ პროფესიული განათლება აქვთ სხვა დარგებში [4].
ეს ტრენდი გლობალურადაა გავრცელებული (განსაკუთრებით, როდესაც მიგრაცია მსოფლიოს სხვა კუთხიდან დასავლეთში ხდება). პროფესიონალი მომვლელების საკუთარი ქვეყნიდან წასვლის გამო, შეუძლებელი ხდება ამ საქმიანობის სახლიდან ანაზღაურებად, ფორმალურ სფეროში გადატანა. ამ ყველაფრიდან გამომდინარე, სახლის პირობებში მოვლა კვლავ ქალების ტვირთად რჩება. ამ თემაზე მომავალ პოდკასტებში უფრო დეტალურად ვისაუბრებთ.
ეს და სხვა პრობლემები, რომლებიც გლობალურ ზრუნვის ჯაჭვს (global care chain) უკავშირდება, განსაკუთრებით გამოიკვეთა პანდემიის პირობებში. დასავლეთ ევროპული და ჩრდილოეთ ამერიკული ქვეყნები მოუწოდებენ პროფესიონალ ექთნებს, ექიმებსა და მომვლელებს, რომ დატოვონ თავიანთი ქვეყანა და იმუშაონ საზღვარგარეთ უფრო მაღალი ხელფასის სანაცვლოდ. შედეგად, მდიდარი ერები ისეთი ქვეყნების სოციალურ რესურსებს ითვისებენ, როგორიცაა, მაგალითად, ფილიპინები [5]. 2020 წელს, კალიფორნიის ექთნების ასოციაციის ცნობით, კალიფორნიაში კოვიდ-19-ის გამო გარდაცვლილი 16 ექთნიდან –(რომელთა უმრავლესობა ქალები არიან)– 11 ფილიპინელი იყო.
ის ფაქტი, რომ იმიგრანტი მუშაკები კოვიდის კრიზისის პირობებში საომარ ფრონტზე არიან, ნათლად გვაჩვენებს, თუ ვის კისერზე გადადის მოვლის ტვირთი მაშინაც კი, როდესაც იგი ანაზღაურებადია. იმიგრანტი ქალები შეზღუდულნი არიან პროფესიის შერჩევისას. მათ, ვისაც ზრუნვის სექტორში მუშაობის გამოცდილება არ აქვთ, მხოლოდ სახლის სამუშაოები რჩებათ. ქართველ ქალებს, რომლებიც ნიუ-იორკის სანაპიროზე სრულიად მარტოები ჩამოდიან იმის იმედით, რომ სამშობლოში დატოვებულ ოჯახს დაეხმარებიან, ხშირად ასაკოვნების მომვლელებად, ძიძებად ან დამლაგებლებად უწევთ მუშაობა.
მიუხედავად იმისა, რომ პანდემიამ ცხადად დაგვანახა, თუ რამდენად მნიშვნელოვანია მომვლელის სამუშაო, იქნება ეს სახლში თუ პროფესიონალურ დაწესებულებაში, ის ადამიანები, რომლებიც ამ აუცილებელ საქმეს ასრულებენ, სათანადოდ მაინც არ ფასდებიან. პირიქით, ნაციონალისტურმა რიტორიკამ მოვლა მოვალეობად აქცია, ისევე, როგორც შვილების გაჩენა და აღზრდა. ჯანდაცვის მუშაკების მიმართ კოლექტიურად დაკრული ტაში ვერაფერს აკლებს ანტი -იმიგრანტულ აზროვნებას და ვერც ოჯახში მომუშავე მომვლელებისთვის ქმნის უკეთეს პირობებს (მათთვის, ვინც დამქირავებლის მიერ სახლში იყვნენ გამოკეტილნი ინფიცირების შიშით; მათთვის, ვინც ოჯახური ძალადობის მსხვერპლია და იმ ადამიანებისთვის, რომლებმაც თავიანთი სამსახური და მასთან ერთად საცხოვრებელი ადგილიც დაკარგეს) [6].
მსოფლიოს გარშემო ლიდერები მოუხმობენ ქვეყნებს პანდემიის წინააღმდეგ გაერთიანებისაკენ. სამწუხაროდ, ასეთი მოწოდების პირდაპირი შედეგია იმ ადამიანების „თვითგამოყოფა“, რომლებიც ქვეყნის ფარგლებს გარეთ არიან და ერს არ ეკუთვნიან. ზრუნვის სექტორში მომუშავე იმიგრანტი ქალები, ისინი, ვინც ქვეყნის მოხუც თაობასა და ავადმყოფებს ასაზრდოებენ, განზრახ არიან გამოტოვებულნი იმ წესდებებიდან, რომლებიც ვირუსის ეფექტებს უკავშირდება.
სრული უსაფრთხოების განცდა იმ ქალებისთვისაც კი მიუწვდომელია, რომელთაც ერი თავის ნაწილად აღიქვამს. პანდემია ქალებზე რეპროდუქციის წნეხს უფრო აძლიერებს. ევროპაში უკვე დადგა პოპულაციის პრობლემები და რამდენიმე ქვეყანამ უკვე შემოიღო წესდებები შობადობის ასამაღლებლად იმ ქალებში, რომლებსაც ისინი რეპროდუქციისთვის შესაფერისად მიიჩნევენ [7].
ვირუსი, რომელიც განურჩევლად კლავს ადამიანებს, საგანგაშო ხდება იმათთვის, ვისაც სურთ, რომ მოსახლეობაში გარკვეული პროპორციები შეინარჩუნონ. თუ ტრენდი გაგრძელდა და ევროპის ასაკოვანი მოსახლეობა მომავალშიც გადააჭარბებს ახალგაზრდებს, მოსალოდნელია, რომ უფრო მეტი ზრუნვის სფეროში ჩართული ქალი დატოვებს საქართველოს და სხვა აღმოსავლეთ და სამხრეთ ჰემისფეროს ქვეყნებს. აღმოსავლეთ ევროპაში ქალის სხეული უკვე დიდი ხანია გამოიყენება, როგორც სიმბოლო, რომელიც მთელ ქვეყანას ეკუთვნის. ეს ქალთა პირად ცხოვრებას მთავრობის კონტროლის საფრთხის ქვეშ აყენებს. თუ პანდემიის დროს მომაკვდავი ერის გადარჩენა ქალებს ეკისრებათ, ვინ გადაგვარჩენს ჩვენ?
პანდემიამ გვაჩვენა, რომ ეროვნული საზღვრები უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე ბევრს ეგონა და რომ ერი მუდმივ რეპროდუქციას მოითხოვს ყველანაირი კომპენსაციის გარეშე. ცხადი გახდა იმიგრანტი ქალების საქმიანობის მნიშვნელობა მოვლის სფეროში, თუმცა არანაირი ცვლილება არ შეხებია მათ ანაზღაურებასა თუ უსაფრთხოებას. ასე რომ, მოდი დავფიქრდეთ – ვინ არის ერის დედა? ეყოფა მას მხოლოდ ტაშის დაკვრა?
[1] Patrick Kingsley, “Israel Gives Vaccine to Far-off Allies, as Palestinians Wait,” The New York Times (The New York Times, February 23, 2021), https://www.nytimes.com/2021/02/23/world/middleeast/israel-palestinians-vaccine-diplomacy.html.
[2] Sara Dada et al., “Words Matter: Political and Gender Analysis of Speeches Made by Heads of Government during the COVID-19 Pandemic,” MedRxiv, 2020, https://doi.org/10.1101/2020.09.10.20187427.
[3] Todd K. Hartman et al., “The Authoritarian Dynamic During the COVID-19 Pandemic: Effects on Nationalism and Anti-Immigrant Sentiment,” Social Psychological and Personality Science, 2020, https://doi.org/10.31234/osf.io/4tcv5.
[4] Ia Iashvili, Christiane von Reichert, and Tinatin Gvenetadze, “For the Sake of the Family: Contemporary Georgian Migration in the USA,” International Journal of Arts & Sciences, 2016, 627.
[5] Feliz Solomon, “Coronavirus Heightens Global Struggle for Migrant Nurses,” April 29, 2020, https://www.wsj.com/articles/coronavirus-heightens-global-struggle-for-migrant-nurses-11588161393.
[6] Michael Leiblfinger et al., “Impact of the COVID-19 Pandemic on Live-in Care Workers in Germany, Austria, and Switzerland,” Resources to support community and institutional Long-Term Care responses to COVID-19, May 14, 2020, https://ltccovid.org/2020/05/14/impact-of-the-covid-19-pandemic-on-live-in-care-workers-in-germany-austria-and-switzerland/.
[7] Shaun Walker, “’Baby Machines’: Eastern Europe’s Answer to Depopulation,” The Guardian (Guardian News and Media, March 4, 2020), https://www.theguardian.com/world/2020/mar/04/baby-bonuses-fit-the-nationalist-agenda-but-do-they-work.
