ამერიკელმა მწერალმა და აქტივისტმა ჯეიმს ბოლდუინმა პირველად 1962 წელს ჟურნალ The Progressive magazine-ში გამოაქვეყნა წერილის ფორმით დაწერილი ესეი – „წერილი ჩემს ძმისწულს ემანსიპაციის ასი წლისთავზე“, რომელიც დღემდე არ კარგავს აქტუალობას. „პუბლიკა“ გთავაზობთ ტექსტის თარგმანს:
ძვირფასო ჯეიმს,
ამ წერილის წერა ხუთჯერ დავიწყე და ხუთჯერვე დავხიე. თვალწინ მიდგას შენი სახე, რომელიც მამაშენისა და ჩემი ძმის სახეცაა. შენც მასსავით ჯიუტი, ნაღვლიანი, მგრძნობიარე და პირქუში ხარ – დიდი მონდომებით ცდილობ, უგულო ჩანდე, რადგან არ გინდა, ვინმემ შენზე იფიქროს, რბილი ხასიათი აქვსო. შეიძლება, ამ თვისებით ბაბუას ჰგავხარ, არ ვიცი, თუმცა ფიზიკურად შენ და მამაშენი მას ნამდვილად ჰგავხართ. ის ცოცხალი აღარ არის, მას არასოდეს უნახავხარ. საშინელი ცხოვრება ჰქონდა. გარდაცვალებამდე დიდი ხნით ადრე დამარცხდა, რადგან გულის სიღრმეში მართლა სჯეროდა, რასაც თეთრკანიანები მასზე ამბობდნენ. ეს ერთ-ერთი მიზეზი იყო ბაბუაშენის ასეთი ღვთისმოსაობისა. დარწმუნებული ვარ, მამაშენიც რამეს გიამბობდა ამ ყველაფერზე. არც შენ, არც მამაშენს მორწმუნეობისკენ არ მიგიწევთ გული: შენ სხვა ეპოქის შვილი ხარ. ეპოქისა, რომელშიც შავკანიანებმა მიატოვეს მიწა და ჩამოვიდნენ, როგორც ფრანკლინ ფრეიზერი იტყოდა – „გამანადგურებელ ქალაქებში“. შენ მხოლოდ მაშინ განადგურდები, როცა დაიჯერებ, რომ ნამდვილად ის ხარ, რასაც თეთრი სამყარო ნიგერს უწოდებს. ამას იმიტომ გეუბნები, რომ მიყვარხარ და გთხოვ, ეს არასოდეს დაივიწყო.
მთელი თქვენი ცხოვრება, ორივეს გიცნობთ, შენს მამიკოს ჩემი მკლავებითა და მხრებით ვატარებდი, ვკოცნიდი და ვტყეპავდი და ვუყურებდი, როგორ იდგამდა ფეხს. არ ვიცი, შენ თუ გაკავშირებს ვინმესთან ამდენხნიანი ნაცნობობა; თუ გყვარებია ვინმე ასე ხანგრძლივად, ჯერ როგორც ჩვილი, მერე როგორც ბავშვი, მერე როგორც კაცი. შენ უცნაური პერსპექტივა შეიძინე დროზე, ადამიანურ ტკივილსა და ძალისხმევაზე.
სხვები ვერ ხედავენ იმას, რასაც მე ვხედავ, როცა მამაშენის სახეს ვუყურებ, რადგან მამაშენის ახლანდელი სახის მიღმა ყველა ის სხვა სახე დგას, რომლითაც მას უცხოვრია. იცინის და იმ სარდაფს ვხედავ, მამაშენს რომ აღარ ახსოვს; სახლს, რომელიც აღარ ახსოვს; მის ახლანდელ სიცილში მისი ბავშვობის სიცილი მესმის. გამწარდება და მახსენდება, როგორ ჩამოვარდა სარდაფის კიბის საფეხურიდან. ღმუილი. ტკივილით მახსენდება მისი ცრემლები, მე თუ ბებიაშენმა ხელის მარტივი მოძრაობით რომ შევუმშრალეთ. თუმცა იმ ცრემლების მოწმენდა აღარავის ხელს აღარ შეუძლია, დღეს რომ ღვრის ის უხილავად, მის სიცილში, საუბარსა თუ სიმღერებში რომ ისმის. ვიცი, სამყარომ ჩემს ძმას როგორც უმუხთლა და ვიცი, რა ბეწვზეც არის გადარჩენილი. და რაც ბევრად უარესია, ვიცი, რომ ეს არის დანაშაული, რომელშიც ბრალს ვდებ ჩემს ქვეყანასა და თანამემამულეებს, რასაც არც მე, არც დრო და არც ისტორია მათ არასოდეს მიუტევებს – ისინი ანადგურებდნენ, და ანადგურებენ ასობით ათას სიცოცხლეს და ამის შესახებ არ უწყიან და არც სურთ, უწყოდნენ. ადამიანი შეიძლება იყოს (ცხადია, უნდა ისწრაფვოდეს, რომ გახდეს) შეუდრეკელი და ფილოსოფიური, როდესაც საქმე ეხება ნგრევასა და სიკვდილს, რადგან კაცობრიობის უმრავლესობას ეს ოდითგანვე ყველაზე კარგად გამოსდის. (თუმცა გახსოვდეს: კაცობრიობის უმრავლესობა მთელ კაცობრიობას არ ნიშნავს). თუმცა დაუშვებელია, გაჩანაგების შემოქმედებიც უდანაშაულონი იყვნენ. სწორედ ეს უდანაშაულობა აკანონებს დანაშაულს.
ახლა კი, ჩემო ძვირფასო სეხნიავ, ამ უმწიკვლო და კეთილმოსურნე ხალხმა, შენმა თანამემამულეებმა შენი ისეთ პირობებში დაბადება განაპირობეს, როგორიც დიდად არ განსხვავდება ლონდონში, 100 წელზე მეტი ხნის წინ ჩარლზ დიკენსის მიერ აღწერილისგან. (და მე ჩამესმის, როგორ გაჰკივის უმწიკვლოთა გუნდი – „არა! ეს სიმართლე არ არის! რა სასტიკი ხარ!“ – მაგრამ ამ წერილს შენ გწერ, რათა შევეცადო, გითხრა, როგორ გაუმკლავდე მათ. რადგან მათმა უმრავლესობამ ჯერ არც კი იცის შენი არსებობის შესახებ. მე ხომ ვიცი, როგორ პირობებშიც დაიბადე. მე ხომ იქ ვიყავი. შენი თანამემამულეები იქ არ ყოფილან და ახლაც არ არიან. ბებიაშენიც იქ იყო და ის არასოდეს არავის დაუდანაშაულებია სისასტიკეში. რჩევა იქნება, უმწიკვლოებმა ეს სწორედ მასთან გადაამოწმონ. მისი პოვნა ძნელი არ არის. შენმა თანამემამულეებმა არც მისი არსებობის შესახებ იციან, მიუხედავად იმისა, რომ ის მთელი ცხოვრება მათთვის შრომობდა).
და შენც დაიბადე, აი, გამოჩნდი, სადღაც თხუთმეტი წლის წინ; მამაშენი, და დედაშენი, და ბებიაშენი, რომლებიც თვალს ადევნებდნენ ქუჩებს, სადაც შენ დაგატარებდნენ, აკვირდებოდნენ კედლებს, რომლებშიც შენ მოგავლინეს, მაინც არ იყვნენ გულდამძიმებულნი, მიუხედავად იმისა, რომ ყველანაირი მიზეზი ჰქონდათ საამისოდ, რადგან შენ ჩვენთან იყავი, დიდი ჯეიმსი, ჩემს პატივსაცემად სახელდებული, – შენ დიდი ბავშვი იყავი, მე – არა, – შენ ჩვენთან იყავი: რომ გვყვარებოდი. რომ გვყვარებოდი ერთხელ და სამარადჟამოდ, ჩემო პატარავ, რათა გაგვეძლიერებინე უსიყვარულო სამყაროს პირისპირ. გახსოვდეს: ვიცი, რა შავად მოჩანს შენთვის დღევანდელობა. იმ დროსაც ავად გვესახებოდა, ჰო, ვცახცახებდით. და ჯერაც ვცახცახებთ, მაგრამ ერთმანეთი რომ არ გვყვარებოდა, ვერცერთი ჩვენგანი ვერ გადავრჩებოდით. და ახლა შენ უნდა გადარჩე, რადგან გვიყვარხარ, უნდა გადარჩე შენი შვილებისა და შენი შვილების შვილებისათვის.
ამ უმანკო ქვეყანამ სატანჯველად გეტოში გაგამწესა. მოდი, უფრო ცხადად აგიხსნი, რომ მიხვდე, რასაც ვგულისხმობ, რადგან ძაღლის თავი სწორედ აქ მარხია და სწორედ ეს არის ჩემს ქვეყანასთან ჩემი დავის საფუძველიც. შენ იქ დაიბადე, სადაც დაიბადე და გაქვს ისეთი მომავალი, როგორიც გაქვს, მხოლოდ და მხოლოდ იმიტომ, რომ შავკანიანი ხარ და სხვა არავითარი მიზეზი არ არსებობს. იყო მოლოდინი, რომ შენი მისწრაფებების ჩარჩოები სამარადჟამოდ იქნებოდა დასაზღვრული. შენ დაიბადე იმ საზოგადოებაში, რომელმაც ყველანაირი ხერხით, დაუნდობელი სიცხადით დაგიმარცვლა, რომ შენ უფასური ადამიანი ხან. შენგან არავინ ელოდა სრულყოფისაკენ სწრაფვას: ელოდნენ, რომ უფერულობას შეურიგდებოდი. ჯეიმს, იმ მცირე დროში, რომელიც დედამიწაზე გაქვს გატარებული, უკვე გითხრეს, სად შეგეძლო წასვლა, და რისი გაკეთება შეგეძლო (და როგორ), და სად შეგეძლო გეცხოვრა, და ვისზე უნდა დაქორწინებულიყავი.
ვიცი, შენი თანამემამულეები ამაში არ მეთანხმებიან და ჩამესმის, როგორ ამბობენ – „შენ აჭარბებ“. ისინი არ იცნობენ ჰარლემს, მე კი ვიცნობ. ასევე, შენც. ყურს ნურავის ნურაფრის ფასად დაუგდებ, ჩემი ჩათვლით – ენდე შენს გამოცდილებას. იცოდე, საიდანაც მოდიხარ. თუ იცი შენი წარმომავლობა, გზაზე ვერაფერი გადაგეღობება. შენი ცხოვრების წვრილმანები და სიმბოლოები წინასწარ ისეთადაა შექმნილი, რომ დაგაჯერონ ყველაფერი, რასაც თეთრები შენზე ამბობენ. გთხოვ, ეცადე, დაიმახსოვრო – რისიც მათ სჯერათ, რასაც ისინი გიკეთებენ, შენს გამძლეობას როგორც ცდიან, შენს არასრულფასოვნებაზე კი არა, მათ არაადამიანურობასა და შიშზე მეტყველებს.
ძვირფასო ჯეიმს, შენს ახალგაზრდულ თავში მობობოქრე შტორმის მიუხედავად, გთხოვ, იყო ზუსტი იმ რეალობის მიმართ, რომელიც სიტყვების – მიმღებლობა და ინტეგრაცია – მიღმა ბუდობს. არ არსებობს მიზეზი, რის გამოც უნდა ცდილობდე, რომ თეთრ ხალხს დაემსგავსო და არანაირი საფუძველი არ არსებობს იმ თავხედური დაშვებისთვის – რომ მათ უნდა მიგიღონ შენ. ჩემო ძველო მეგობარო, საშინელება მართლაც ის არის, რომ შენ უნდა მიიღო ისინი. და ამას სრული სერიოზულობით ვამბობ. შენ უნდა მიიღო ისინი, მიიღო სიყვარულით. რადგან ამ უმანკო ხალხს სხვა იმედი აღარ დარჩენია. სინამდვილეში ისინი კვლავ იმ ისტორიით არიან შეპყრობილნი, რომელიც თვითონაც ვერ გაუგიათ; და სანამ ვერ გაიაზრებენ, მისგან ვერ გათავისუფლდებიან. მათ უამრავი წლის განმავლობაში, უთვალავი მიზეზის გამო უნდა ერწმუნათ, რომ შავკანიანი კაცი თეთრკანიან კაცების დაქვემდებარებაშია.
ბევრმა მათგანმა აშკარად უკეთ იცის, თუმცა შენც აღმოაჩენ, რომ ხალხისთვის ძალზედ რთულია საკუთარი ცოდნის მიხედვით მოქმედება. იმოქმედო, ეს თავდადებაა, თავდადება კი საფრთხეში ყოფნას ნიშნავს. ამ შემთხვევაში თეთრკანიანი ამერიკელებისთვის საფრთხე თავიანთი იდენტობის დაკარგვაა. ეცადე, წარმოიდგინო, თავს როგორ იგრძნობდი, თუ ერთ დილას გაიღვიძემდი და ცაზე მზესთან ერთად მოკაშკაშე ვარსკვლავებს დაინახავდი. შეშინდებოდი, რადგან ეს ბუნების კანონებს ეწინააღმდეგება. სამყაროში ნებისმიერი სახის გადატრიალება შიშისმომგვრელია, რადგან ის ძლიერ დარტყმას აყენებს რეალობის სუბიექტურ აღქმას. შავკანიანი კაცი თეთრკანიანი კაცის სამყაროში ისევე ფუნქციონირებდა, როგორც გაშეშებული ვარსკვლავი, როგორც უძრავი სვეტი: და როგორც კი ის ადგილიდან იძვრის, ცა და მიწა ირყევა. ნუ შეგეშინდება. როგორც უკვე ვთქვი, წინასწარ იყო განზრახული შენი გეტოში წახდენა. წახდენა იმით, რომ ვერ დაუსხლტე თეთრკანიანი კაცის განსაზღვრებებს, რომ არასდროს დაგრთონ ნება საკუთარი სახელი გამართულად წერო. შენც და ბევრმა ჩვენგანმაც ამ განზრახვას სძლია. და იმ უმწიკვლოებს, რომლებსაც სჯეროდათ, რომ საშინელი კანონით შენი დატყვევება დაიცავდა, საკუთარი რეალობა ხელიდან ეცლებათ. თუმცა ეს ხალხი შენი ძმები არიან – შენი დაკარგული, უმცროსი ძმები. და თუ სიტყვა ინტეგრაცია რამეს ნიშნავს, სწორედ ეს არის: ჩვენ სიყვარულით უნდა ვაიძულოთ ჩვენი ძმები, რომ საკუთარი თავი ისეთად დაინახონ, როგორიც არიან, რომ აღარ გაექცნენ რეალობას და მისი შეცვლა დაიწყონ. რადგან ეს შენი სახლია, ჩემო მეგობარო, ამას ნუ გაექცევი; აქ დიდებულმა ადამიანებმა დიდებული საქმეები აკეთეს და ჩვენ შეგვიძლია ამერიკა იმად ვაქციოთ, რადაც ის უნდა იქცეს.
ჯეიმს, ეს ძნელი იქნება, მაგრამ შენ მტკიცე, გლეხური წარმომავლობა გაქვს, იმ ადამიანების შთამომავალი ხარ, ბამბას რომ კრეფდნენ, კაშხლებსა და ლიანდაგებს აგებდნენ, რომლებმაც ყველაზე თავზარდამცემი უთანასწორობის პირობებში მიუდგომელ და გასაოცარ მწვერვალს მიაღწიეს. შენ ჰომეროსის შემდეგ საუკეთესო პოეტების შთამომავალი ხარ, ერთ-ერთმა მათგანმა თქვა, „რაწამს მეგონა დავკარგულიყავ, დილეგი ჩემი შეირყა და ბორკილები ნაფოტად მექცა“.
ორივემ ვიცით, რომ ქვეყანა ნაადრევად აღნიშნავს თავისუფლების ასი წლისთავს. ჩვენ ვერ გავთავისუფლდებით, სანამ ისინი არ გათავისუფლდებიან. ღმერთმა დაგლოცოს, ჯეიმს, და წარმატებები!
ბიძაშენი,
ჯეიმსი.
