საქართველოს მოსახლეობისთვის ერთ-ერთი ყველაზე მძიმე ფინანსური ტვირთია მედიკამენტებზე დანახარჯი. ის განსაკუთრებით სავალალო შედეგების მომტანია მოსახლეობის უღარიბესი ფენისთვის.
პრობლემის მასშტაბს კიდევ უფრო ცხადად ასახავს კონკრეტული სტატისტიკური მონაცემები, რომლებიც საერთაშორისო ფონდ „კურაციოს“ მიერ 2022 წელს მომზადებულ მიმოხილვაშია ასახული:
- საქართველოში ჯანდაცვაზე მთლიანი დანახარჯის მესამედზე მეტი (36%) მედიკამენტებზე დანახარჯს უჭირავს, რაც ერთ-ერთი მოწინავე მაჩვენებელია მსოფლიოში.
- მოსახლეობის, დაახლოებით, მესამედისთვის მედიკამენტების შეძენა უმთავრესი პრობლემაა; მოსახლეობის ნახევარი კი ვერ ყიდულობს დანიშნულ მედიკამენტს მაღალი ფასის გამო.
- ჯანდაცვაზე მოსახლეობის ჯიბიდან გადახდილი ყოველი 10 ლარიდან 7 მედიკამენტებზე იხარჯება.
- 2021 წლის ანგარიშში ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაცია საქართველოში ჯანდაცვაზე გაწეული დანახარჯების მნიშვნელოვან წილს კატასტროფულს უწოდებს და მოსახლეობის გაღარიბების ერთ-ერთ მიზეზად ასახელებს. განსაკუთრებით მძიმე ფინანსური ტვირთია მედიკამენტების შეძენა უღატაკესი ოჯახებისთვის, რომელთა ჯიბიდან გადახდის წილი 90%-ს შეადგენს.
იმისათვის, რომ მედიკამენტების შეძენა მოსახლეობის ყველაზე მოწყვლადი ჯგუფებისთვის მეტად ხელმისაწვდომი ყოფილიყო, 2017 წლიდან ქრონიკული დაავადებების სამკურნალო მედიკამენტებით უზრუნველყოფის სახელმწიფო პროგრამა ამოქმედდა.
დარგის სპეციალისტები მიიჩნევენ, რომ ქრონიკული დაავადების სამკურნალო საშუალებების დაფარვა არ იყო საკმარისი ღარიბი შინამეურნეობების ფინანსური მდგომარეობის გასაუმჯობესებლად:
სტატისტიკური მონაცემები აჩვენებს, რომ პროგრამის ამოქმედების მიუხედავად, სახელმწიფო მედიკამენტებზე მხოლოდ 2%-ს ხარჯავს, ხოლო ხარჯის 96% მოსახლეობის კისერზეა.
შედარებისთვის, მოსახლეობისთვის ფინანსური ტვირთის შესამსუბუქებლად, განვითარებულ ქვეყნებში მედიკამენტებზე საერთო ხარჯის ნახევარს მაინც სახელმწიფო იხდის.
პროგრამის დაწყების პირველი წელი კრიტიკულად შეაფასა სახელმწიფო აუდიტმაც.
2021 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში აუდიტმა მიუთითა, რომ გამოვლინდა ხელმისაწვდომობის პრობლემა, პროგრამა სამიზნე ჯგუფებს სათანადოდ ვერ გასწვდა – „საკომუნიკაციო აქტივობები ნაკლებად იყო კონცენტრირებული სამიზნე ჯგუფების მოზიდვისკენ და არ იყო ეფექტიანი ბენეფიციართა ინფორმირებულობისა და პროგრამაში ჩასართავად“.
შედეგად, დაბალი იყო მედიკამენტებზე მიმართვიანობა და პროგრამის ფაქტობრივ მოსარგებლეთა რაოდენობამ პოტენციურ ბენეფიციართა მხოლოდ 9% შეადგინა.
აუდიტის შეფასებით, კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ხარვეზი მედიკამენტების ვადების არაეფექტური კონტროლი იყო. შედეგად, ბენეფიციარებმა მიიღეს მედიკამენტები, რომლებსაც მოხმარების პერიოდში გაუვიდათ ვარგისიანობის ვადა.
„წამალი, რომელიც ჩემს ეპილეფსიის მქონე შვილს სჭირდება, პროგრამით არ ფინანსდება“
ეპილეფსია იმ ქრონიკული დაავადებების ჩამონათვალშია, რომლის სამკურნალო მედიკამენტებსაც ჯანდაცვის სამინისტრო პროგრამის ფარგლებში აფინანსებს.
თინა პარკაძის 10 წლის გოგონას ეპილეფსიის დიაგნოზი 3 წლის წინ დაუსვეს. მას შემდეგ მედიკამენტ „ექსცეგრანს“ იღებს, რომელიც იმ მედიკამენტების სიაში არ არის, რომელსაც ჯანდაცვის სამინისტრო აფინანსებს.
ამბობს, რომ შვილის მკურნალობის ხარჯები ფაქტობრივად სრულად ოჯახის ჯიბეზეა. პროგრამით გათვალისწინებულია ეპილეფსიის მკურნალობის სხვა მედიკამენტები, რომლებიც ჯანდაცვის სამინისტროს მიერ დაფინანსებული მედიკამენტების ნუსხაშია შეტანილი, სახელმწიფო წლიური ლიმიტით – 300 ლარით – აფინანსებს.
როგორც თინა ამბობს, გარდა მედიკამენტებისა, ბავშვების მკურნალობის ხარჯი იმდენად მაღალია, უშუალოდ მედიკამენტების ხარჯი ხშირ შემთხვევაში „ზღვაში წვეთია“.
„მკურნალობის პროცესში ბავშვებს სჭირდებათ მუდმივი მეთვალყურეობა, ექიმთან ვიზიტები, ანალიზები. ენცეფალოგრამა – წელიწადში 2-ჯერ მაინც, რომელიც დაახლოებით 250 ლარი და მეტი ღირს. ეს ყველაფერი სახელმწიფო დაფინანსების მიღმაა დარჩენილი, ამ ხარჯს მეტწილად ჩვენი ჯიბიდან ვფარავთ.
როცა ექიმი მეუბნება, რომ ბავშვმა უნდა გადაიღოს ენცეფალოგრამა, თუ თანხა არ გაქვს კალკულაცია უნდა გამოიტანო კლინიკიდან და უნდა შეიტანო განცხადება გამგეობაში, მერე უნდა ელოდო ნაწილობრივი დაფინანსების შესახებ პასუხს, ან დააფინანსებენ, ან არა. ხანდახან პაციენტის მდგომარეობა ამდენი ლოდინის საშუალებას არ იძლევა. და როცა თანხა არ გაქვს, ელოდები, სხვა გზა არაა“.
ქრონიკული ნევროლოგიური მდგომარეობებიდან ეპილეფსია ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული დაავადებაა. საქართველოში ეპილეფსიის გავრცელების მაჩვენებელია ყოველ 1000 მოსახლეზე 5-6 დაავადებულია, დაახლოებით 35 ათასამდე ადამიანი.
როგორც ექიმები განმარტავენ, ამ დაავადებას უწყვეტი მართვა სჭირდება, მედიკამენტის ერთი მიღების ჩავარდნაც კი გულყრის რისკს აჩენს.
როგორც მშობელი გვიყვება ეპილეფსიის სამართავად საჭირო მედიკამენტები პერიოდულად დეფიციტურია და პაციენტებისთვის ძნელად საშოვნელი. უფრო მეტიც, ამბობს, რომ ზოგიერთი სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი მედიკამენტი, რომლებიც პაციენტებს სჭირდებათ, საქართველოში საერთოდ არ არის რეგისტრირებული.
ამ შემთხვევაში მშობლები ცდილობენ მედიკამენტი საზღვარგარეთ შეიძინონ და ქვეყანაში შემოიტანონ, თუმცა საზღვარზე მედიკამენტის შემოტანა რთული პროცესია და შესაძლოა წარუმატებლადაც დასრულდეს.
რამდენიმე თვის წინ ქვეყანაში ეპილეფსიის სამკურნალო რამდენიმე მედიკამენტის დეფიციტი იყო. მათ შორის ის მედიკამენტიც არ იშოვებოდა, რომელსაც თინას 10 წლის გოგონა საჭიროებს.
მაშინ თინამ და სხვა მშობლებმა ჯანდაცვის სამინისტროს განცხადებით მიმართეს. რამდენიმე კვირაში აფთიაქებში მედიკამენტების მარაგები შეივსო და როგორც თინა ამბობს, ბოლო თვეებში დეფიციტი აღარ განმეორებულა.
„რაც მაშინ სიმწარე გამოვიარე, ბავშვისთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვან წამალს ვერ ვშოულობდი. მშობლებს, რომლებსაც ცოტაოდენი მარაგი ჰქონდათ, ერთმანეთს უზიარებდნენ მედიკამენტს. მაშინ საზღვარგარეთ ვიყიდე და როგორღაც მოვიმარაგე. აქ უკვე დაფინანსებულ მედიკამენტზე კი არაა ლაპარაკი, ჩვენი ჯიბიდანაც რომ გვეყიდა, აფთიაქებში ვერ ვიშოვეთ…
იყო შემთხვევა, როცა ოჯახმა ქვეყანაც დატოვა, რადგან ბავშვისთვის მნიშვნელოვანი მედიკამენტი ქვეყანაში უბრალოდ არ იშოვებოდა და საზღვარგარეთიდანაც ძალიან რთული იყო შემოტანა. ამ დროს მშობელს გამოსავალი არ რჩება, რამე უნდა იღონოს რომ ბავშვი ჯანმრთელად ჰყავდეს. ბოლო თვეებში დეფიციტი აღარ ყოფილა, მაგრამ სიმართლე ვთქვა, სულ გვაქვს შიშის განცდა“.
8 თვის წინ, მაშინ, როდესაც ქვეყანაში ეპილეფსიის მედიკამენტების დეფიციტი იყო „პუბლიკამ“ ჯანდაცვის სამინისტროს, საჯარო ინფორმაციის გამოთხოვის მიზნით, განცხადებით მიმართა, რომლითაც უწყებას ვთხოვდით განმარტებას მედიკამენტების დეფიციტთან და იმ პრევენციულ ზომებთან დაკავშირებით, რომლებსაც უწყება მიმართავს, რათა პაციენტებისთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი მედიკამენტების დეფიციტის რისკები დააზღვიოს, მაშინაც კი, როცა მედიკამენტი ქრონიკული დაავადებების სამკურნალო მედიკამენტების სამინისტროს მიერ განსაზღვრულ ნუსხაში არ არის. საჯარო ინფორმაციაზე პასუხი დღემდე არ მიგვიღია.
ამჯერად სამინისტროდან კვლავ გამოვითხოვეთ ინფორმაცია ეპილეფსიით დაავადებული ადამიანების სამიზნე ჯგუფის შესახებ, – როგორც მათთვის პროგრამის ფარგლებში განსაზღვრული საერთო დაფინანსება, ასევე მონაცემები, რომლებიც ასახავს ბენეფიციარების მხრიდან ამ მედიკამენტების გამოყენების მაჩვენებელს ბოლო სამი წლის განმავლობაში. თუკი სამინისტრო საჯარო ინფორმაციას მოგვაწვდის მასალა განახლდება.
რა ნაბიჯები უნდა გადადგას სახელმწიფომ იმისთვის, რომ მედიკამენტები მეტად ხელმისაწვდომი იყოს?
კავკასიის უნივერსიტეტის პროფესორის, მედიცინის მეცნიერებათა დოქტორის, თენგიზ ვერულავას თქმით, როგორც საერთაშორისო, ასევე ადგილობრივი კვლევითი ორგანიზაციების ანგარიშები მიუთითებს, საქართველოში მაღალრისკიანი მოწყვლადი ჯგუფებისთვის (ღარიბი მოსახლეობა, საპენსიო ასაკის პირები, ქრონიკული ავადმყოფები) მედიკამენტები ძვირია და ხშირად ფინანსურად ხელმისაწვდომი არ არის.
ვერულავას შეფასებით, პრობლემის მოგვარების მიზნით სახელმწიფოს მხრიდან გადადგმული ნაბიჯები არასაკმარისია და უკვე წლებია, საერთო მძიმე სურათს რადიკალურად ვერ ცვლის.
„საქართველო მედიკამენტებზე დანახარჯით ერთ-ერთი მოწინავეა სხვა ქვეყნებთან შედარებით. ზოგიერთი კვლევის მიხედვით, მედიკამენტებზე დანახარჯები 40%-ს აჭარბებს ჯანდაცვის მთლიან დანახარჯებში, მაშინ, როდესაც ევროპის ქვეყნებში ეს არის 10-15%, განვითარებად ქვეყნებში კი – 18%“. ყველა შემთხვევაში საქართველოში მედიკამენტების ხარჯი არის ორმაგად და სამმაგად მაღალი ევროპის ქვეყნებთან შედარებით. ამბულატორიულ მედიკამენტებზე გაწეული ხარჯების 96% პაციენტის მიერ საკუთარი ჯიბიდან გადახდილი თანხებია, ხოლო სახელმწიფოს წილად ამ ხარჯების მხოლოდ 2% მოდის“, – ამბობს თენგიზ ვერულავა და განმარტავს, რომ ამას ბევრი მიზეზი განაპირობებს, მათ შორის ერთ-ერთი მთავარი ისაა, რომ სახელმწიფოს მხრიდან ფარმაციის ინდუსტრია არ არის სათანადოდ დარეგულირებული.
როგორც თენგიზ ვერულავა ამბობს, საქართველოში ფარმაციის ინდუსტრიის რეგულირების მექანიზმად მხოლოდ გარე რეფერენტული ფასწარმოქმნა დაინერგა, მაშინ, როდესაც მსოფლიოში უკვე აპრობირებულია სხვა მექანიზმებიც.
მთავრობამ წამლის რეფერენტული ფასის განსაზღვრისთვის საკანონმდებლო ცვლილებების პარლამენტში გაგზავნის გადაწყვეტილება 2022 წლის 9 ნოემბერს მიიღო. მისი მიზანია, ჯანდაცვის სამინისტროს მიენიჭოს მედიკამენტის ღირებულების იმ მაქსიმალური ზღვრის დაწესების უფლება, რომლის ზემოთაც წამლების რეალიზაცია აიკრძალება. ფასების დადგენა 2023 წლის 15 იანვრიდან დაიწყო.
„მედიკამენტი არ არის ფუფუნების პროდუქტი, არამედ მას აქვს სასიცოცხლო მნიშვნელობა და შესაბამისად, ის ფინანსურად ხელმისაწვდომი უნდა იყოს მოსახლეობისათვის. საქართველოში სახელმწიფოს მხრიდან მედიკამენტებზე ფინანსური ხელშეწყობა მოქალაქეებისთვის არ არის ისეთი, როგორიცაა ევროკავშირის ქვეყნებში, ჩვენთან წამლის ფასი ბევრად მაღალია, სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობა კი – გაცილებით მძიმე. ამიტომ სახელმწიფოს ამოცანა უნდა იყოს, დაეხმაროს თავის მოსახლეობას სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი მედიკამენტების ხელმისაწვდომობის გაზრდაში.
ამისათვის საჭიროა, სახელმწიფომ სხვა მექანიზმებიც აამოქმედოს, მაგალითად, ევროპის ბევრ ქვეყანაში, ჩვენს მეზობელ თურქეთშიც, სახელმწიფო თავის თავზე იღებს ამბულატორიული მედიკამენტების დიდი წილის (50-80%) დაფინანსებას. ანუ სახელმწიფო არის დომინანტური შემსყიდველი. მის მიერ დიდი რაოდენობით მედიკამენტების ერთბაშად შესყიდვა იწვევს წამლების ფასის კლებას. საქართველოში აღნიშნული პროგრამა მხოლოდ მოსახლეობის მცირე ნაწილს ეხება და ამ მედიკამენტების ჩამონათვალიც მწირია“, – ამბობს თენგიზ ვერულავა და მიიჩნევს, რომ სანამ სახელმწიფო არ დაიწყებს საკუთარი მოსახლეობისთვის სასიცოცხლოდ აუცილებელი მედიკამენტების სახელმწიფო პროგრამით მოცვას, მხოლოდ რეფერენტული ფასების დაწესებით პრობლემა ვერ მოგვარდება, მედიკამენტების ხარჯი მოსახლეობის ჯიბეს ისევ მძიმე ტვირთად დააწვება.
კიდევ ერთი მექანიზმი, რომლის შესახებაც ვერულავა საუბრობს, სახელმწიფოს მიერ ინოვაციური, ძვირადღირებული მედიკამენტების თავად მწარმოებელ ფარმაცევტულ კომპანიისგან პირდაპირი შესყიდვაა, ე.წ. მართული შესვლის შეთანხმების წესით, როცა ფარმაცევტულ ინდუსტრიასთან ხელშეკრულების საფუძველზე პირდაპირი შესყიდვით სახელმწიფო ყიდულობს მედიკამენტებს და სამიზნე ჯგუფებს აწვდის.
როგორც ვერულავა განმარტავს, ინოვაციური მედიკამენტების ბაზარი ისეა ორგანიზებული, რომ რაც უფრო ახალი და ექსკლუზიურია მედიკამენტი, ფასი ძალიან მაღალია. მართული შესვლის შეთანხმების ხელშეკრულების პრინციპიდან გამომდინარე, ინოვაციურ მედიკამენტებთან ერთად შესაძლებელია ამავე კომპანიის წარმოებული არაინოვაციური მედიკამენტების შესყიდვაც.
დღესდღეობით სახელმწიფო ასე შეისყიდის ინსულინს, ვერულავა მიიჩნევს, რომ იგივე უნდა მოხდეს სხვა ძვირადღირებულ ინოვაციურ მედიკამენტებზეც, რაც თავის მხრივ მოსახლეობისთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვან მედიკამენტებს მეტად ხელმისაწვდომს გახდის.
რაც შეეხება უშუალოდ არსებული სისტემის გამოწვევებსა და გაუმჯობესების გზებს, ვერულავა მიიჩნევს, რომ ფარმაციის ინდუსტრიაში გარკვეული მექანიზმების დანერგვას სათანადოდ გამართული ჯანდაცვის სისტემა უნდა დახვდეს.
„საქართველოში ჯანდაცვა ორიენტირებულია მკურნალობაზე და არა – პრევენციაზე. პრევენცია და დაავადებათა მართვა კი პირველადი ჯანდაცვის უმთავრესი ფუნქციაა. პირველადი ჯანდაცვის სისტემა ქვეყანაში სუსტად არის განვითარებული. შესაბამისად, ფარმაციის სფეროში მიმდინარე რეფორმების წარმატებით განსახორციელებლად, ქვეყანას უნდა ჰქონდეს სათანადოდ გამართული პირველადი ჯანდაცვის სისტემა“.
მისივე შეფასებით, პირველადი ჯანდაცვის რგოლის გაძლიერების გარეშე გადადგმულ ნაბიჯებს „საცერში წყლის ჩასხმის“ ეფექტი ექნება და სამიზნე ჯგუფებისთვის რეალურ შედეგებს ვერ მოიტანს.
რომელ ქრონიკულ დაავადებებს მოიცავს პროგრამა – სამიზნე ჯგუფები და მათი მოცვა
დღესდღეობით, პროგრამა ითვალისწინებს შემდეგი დაავადებების სამკურნალო მედიკამენტებით უზრუნველყოფას – გულ-სისხლძარღვთა ქრონიკული დაავადებები; ფილტვის ქრონიკული დაავადებები; დიაბეტი (ტიპი II); ფარისებრი ჯირკვლის დაავადებები; ეპილეფსია; პარკინსონის დაავადება; გლაუკომა.
პროგრამა ითვალისწინებს კონკრეტული მედიკამენტების ჩამონათვალს და კონკრეტული დაავადების შესაბამისად, პროგრამით გათვალისწინებული მედიკამენტებისთვის წლიურ ლიმიტს, 200-დან 400 ლარის ფარგლებში.
მედიკამენტების შეძენისას, წლიური ლიმიტის ფარგლებში, ღირებულების 100%-ის დაფინანსებით ისარგებლებს პირი, რომელიც რეგისტრირებულია სოციალურად დაუცველი ოჯახების მონაცემთა ერთიან ბაზაში და რომლის სარეიტინგო ქულა არ აღემატება 100 000 ერთეულს, პენსიონერი, შშმ სტატუსის მქონე პირი, ვეტერანი.
მედიკამენტების შეძენისას, წლიური ლიმიტის ფარგლებში, ღირებულების 75%-ის დაფინანსებით სარგებლებს: პარკინსონით დაავადებული საქართველოს მოქალაქე; ეპილეფსიით დაავადებული საქართველოს მოქალაქე.
0-5 წლამდე ასაკის ბავშვი მედიკამენტების შეძენისას, წლიური ლიმიტის ფარგლებში, ღირებულების 50%-ის დაფინანსებით ისარგებლებს. წლიური ლიმიტი 0 – 5 წლამდე ასაკის ბავშვებისათვის შეადგენს 50 ლარს, ხოლო 0 – 5 წლამდე ასაკის შშმ ბავშვებისათვის – 100 ლარს.
„პუბლიკამ“ ჯანდაცვის სამინისტროს შეკითხვებით მიმართა. დავინტერესდით, რამდენად პასუხობს პროგრამა ბენეფიციარების საჭიროებებს, რა კონკრეტული ცვლილებები გატარდა სამიზნე ჯგუფებისთვის მედიკამენტებზე ხელმისაწვდომობის გაზრდით კუთხით სახელმწიფო აუდიტის რეკომენდაციების კვალდაკვალ.
უწყებიდან გამოთხოვილ საჯარო ინფორმაციაში ჩვენ ვითხოვდით დეტალურ ინფორმაციას პროგრამის მიმდინარე ბიუჯეტის შესახებ მიმართულებების მიხედვით, ასევე ბოლო 3 წლის სტატისტიკურ მონაცემებს, რომლებიც ასახავს, ერთი მხრივ, კონკრეტული დაავადებების მიხედვით სამიზნე მოსახლეობის რაოდენობას და მეორე მხრივ მათი მოცვის მაჩვენებლებს.
ჯერჯერობით საჯარო ინფორმაციაზე პასუხი სამინისტროს არ მოუწოდებია. ინფორმაციის მიღების შემთხვევაში მასალა განახლდება.
ერთ-ერთი ბოლო ვრცელი განცხადება წამლების რეფერენტულ ფასებთან დაკავშირებით სამინისტრომ მიმდინარე წლის დასაწყისში გაავრცელა, რომლის მიხედვითაც ფასის ზედა ზღვარი ჯამში 5000-ზე მეტ მედიკამენტზეა განსაზღვრული, მათ შორის იმ წამლებზეც, რომლებზეც, მათივე მტკიცებით, ფარმაცევტულ ქსელებს ჭარბი ფასნამატი ჰქონდათ განსაზღვრული.
დღესდღეობით, რეფერენტული ფასები ქრონიკულ და ონკოლოგიურ მედიკამენტებზე, ანტიბიოტიკებზე, გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების სამკურნალო მედიკამენტებზე, ანტიჰისტამინურ, ანთების საწინააღმდეგო, ფსიქოლეფსიურ, კუჭ-ნაწლავის ტრაქტზე მოქმედ, ტკივილგამაყუჩებელ, ფსიქოტროპულ, ანტივირუსულ და ანტიჰელმინთურ წამლებზე მოქმედებს.
სამინისტროს ცნობით, იმ წამლების ჩამონათვალი, რომლებზეც ფასის ზედა ზღვარი იმოქმედებს, ეტაპობრივად გაფართოვდება და ისეთ მედიკამენტებზე გავრცელდება, რომლებიც ფარმაცევტულ ბაზარზე აქტიურ მიმოქცევაშია.
