„სიკვდილის შემდეგ დედას უნდოდა კრემაცია და ჩვენ ეს სურვილი შევუსრულეთ, თუმცა საზღვარგარეთ“ – საქართველოში კრემაციის სერვისის მიღება შეუძლებელია – ამის მიზეზი კი კანონმდებლობაშია. ქვეყანაში ამ მომსახურების გასაწევად საჭირო სტანდარტები დარეგულირებული არაა.
სწორედ ამ საკანონმდებლო ღიობის მოსაგვარებლად პარლამენტში დარეგისტრირდა კანონპროექტი, რომელიც საქართველოში კრემაციის მომსახურების საკითხებს დაარეგულირებს და შესაძლებელს გახდის. კანონპროექტის ინიციატორი დეპუტატი ხათუნა სამნიძეა.
ხათუნა სამნიძე „პუბლიკას“ ეუბნება, რომ კრემაცია, როგორც ეკონომიკური საქმიანობა, ქართულ კანონმდებლობაში ნახსენებია. ასევე კანონმდებლობა არ კრძალავს კრემაციას, თუმცა ამ სერვისის მიღება შეუძლებელია, რადგან არ არსებობს საჭირო ლიცენზია/ამ ლიცენზიის გაცემის კონკრეტული წესები და პირობები.
„ვინმემ რომ მოინდომოს კრემაციის სერვისის მიწოდება, ამისთვის საჭიროა ლიცენზია… კრემატორიუმის გახსნისა და კრემაციის ნაწილში ლიცენზიის გაცემის სტანდარტებიც არ არსებობს.
ცვლილებები შედის ლიცენზიების კანონში, სადაც გავწერეთ, რომ უნდა შემუშავდეს ლიცენზიის სტანდარტები და ამ კანონმდებლობის არსებობის შემდეგ უკვე აღმასრულებელ ხელისუფლებას რეკომენდაციას გავუწევთ, დავეხმარებით, რომ შეიმუშაონ სტანდარტები, როგორ უნდა გაიცეს [ლიცენზია], სად უნდა აშენდეს [კრემატორიუმი], ყველაფერი ის, რაც მისცემს დაინტერესებულ ბიზნესს შესაძლებლობას, დაიწყოს ეს სერვისი. ამ მონაცემებით, [კრემაცია] აკრძალული არ არის, მაგრამ ვერც ვერავინ გააკეთებს, იმიტომ, რომ სტანდარტები არ არსებობს“, – ამბობს ის.
პროექტის მიხედვით, ცვლილება შედის „ლიცენზიებისა და ნებართვების შესახებ“ კანონში და ჩნდება ჩანაწერი ნეშტის დაკრძალვასა და მასთან დაკავშირებული საქმიანობების ლიცენზიასთან და ამ ლიცენზიის გაცემის წესებსა და პირობებთან დაკავშირებით.
ხათუნა სამნიძემ, თანამოაზრეებთან ერთად, პარლამენტში პროექტის ინიციირებამდე ხანგრძლივი მოსამზადებელი პერიოდი გაიარა. შეხვდა საზოგადოების სხვადასხვა ჯგუფს, ასევე გაეროს განვითარების პროგრამის (UNDP) დახმარებით მომზადდა კვლევა კრემაციასთან დაკავშირებული საკითხების შესახებ.
რატომ ახლა? – ხათუნა სამნიძე „პუბლიკას“ ეუბნება, რომ მას პირადი ისტორია აქვს, რომლის საზოგადოებისთვის გაზიარებაც მნიშვნელოვნად მიაჩნია.
„მე პირადი მაგალითი მაქვს, რის გამოც ამ საკითხმა ჩემთვის მეტი მნიშვნელობა შეიძინა. დედას უნდოდა კრემაცია სიკვდილის შემდეგ და ჩვენ ეს სურვილი შევუსრულეთ. ეზიარა სიკვდილის წინ და წესის აგებაც მოხდა მართლმადიდებელი ეკლესიის მიერ, იმიტომ, რომ ის მონათლული იყო და იყო მართლმადიდებელი“.
ის ხაზს უსვამს, რომ კანონპროექტის ერთ-ერთი მთავარი მიზანია, ადამიანებს ჰქონდეთ არჩევანის თავისუფლება.
„პირველი, რაც არის ჩემთვის მნიშვნელოვანი – ადამიანებს, ვისაც აქვთ სურვილი, რომ ასე თუ ისე განკარგონ თავიანთი სხეული სიკვდილის შემდეგ, ამის შესაძლებლობა ჰქონდეთ. ჩვენ ვართ სეკულარული ქვეყანა, სადაც რელიგიის თავისუფლებაა და არჩევანის თავისუფლება, იმ ნაწილშიც, სადაც საუბარია სიკვდილის შემდეგ სხეულის განკარგვაზე, უნდა არსებობდეს“, – ამბობს ის.
გარდა არჩევანის თავისუფლებისა, შეისწავლეს საკითხის ეკონომიკური და ეკოლოგიური ასპექტებიც, თუმცა ამ თემაზე საუბრის დაწყებამდე სამნიძემ აღნიშნა, რომ ეს, პირველ რიგში, ემოციური საკითხია.
„[საკითხი] ცალსახად დაკავშირებულია ადამიანის ემოციებთან, შეკითხვები, შიში, უარყოფა, უარყოფითი ემოციები, ჩემი აზრით, უკავშირდება ინფორმაციის ნაკლებობას, ამიტომ ბევრი დრო დავუთმეთ და კიდევ უნდა დავუთმოთ განხილვებს.
მინდა, ხაზი გავუსვა იმას, რომ ეს არ ცვლის ჩვენს რიტუალებსა და ტრადიციებს. გარდაცვალების შემდეგ წესის აგება, დასვენება ეკლესიაში იქნება თუ ოჯახში, ამ ყველაფერს ხელს არ უშლის. საუბარია სარიტუალო სისტემის ერთ-ერთ ჯაჭვზე, რაც გულისხმობს ადამიანის კრემირებას და ამის შემდეგ მისი ფერფლის დაკრძალვას ან შენახვას. ეს არის არჩევანი იმ ადამიანისა, ვისაც სურს ამის გაკეთება სიკვდილის შემდეგ. მათ ან იმ ადამიანებს, ვისაც რელიგია ავალდებულებს, რომ ასე დაიკრძალონ, ამის საშუალება უნდა ჰქონდეთ და ასეთი მოქალაქეები არსებობენ, ესეც შევისწავლეთ“, – ეუბნება სამნიძე „პუბლიკას“.
UNDP-ის კვლევის დოკუმენტის მიხედვით, საქართველოში მცხოვრები იმ რელიგიური უმცირესობების წარმომადგენლებისთვის, რომელთათვისაც კრემაცია დაკრძალვასთან დაკავშირებული რელიგიური რიტუალის ცენტრალური ნაწილია, შეზღუდულია ადამიანის რწმენის, რელიგიური რიტუალებისა და წეს-ჩვეულებების შესაბამისად დაკრძალვის შესაძლებლობა, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს რელიგიის გამჟღავნების უფლების შეზღუდვა.
გამოწვევის წინაშე დგანან, მაგალითად ინდუიზმის მიმდევრები, რადგან კრემაცია მნიშვნელოვანი რიტუალია. რეინკარნაციის პრინციპის დროს სხეული, როგორც შემაფერხებელი, უნდა დაიწვას.
რაც შეეხება ქრისტიანობას, დოკუმენტში მოყვანილია თეოლოგ დავით თინიკაშვილის პოზიცია „რადიო თავისუფლების“ ინტერვიუდან, რომლის მიხედვით, არ არსებობს საეკლესიო კანონი, მსოფლიო თუ ადგილობრივ კრებაზე მიღებული, რომელიც კრძალავს კრემაციას, ასევე ბიბლიაში არსადაა ნათქვამი, ცხედარი უნდა დაიმარხოს თუ უნდა დაიწვას.
კათოლიკურმა ეკლესიამ კრემაცია 1963 წლიდან დაუშვა.
„რაც შეეხება ქართულ მართლმადიდებლურ ეკლესიას, პატრიარქის მდივნის მიქაელ ბოტკოველის განცხადებით:
„იმ მართლმადიდებლებს, რომლებიც კრემაციას მიმართავს, ეკლესია არ მოკვეთს, ანუ გარდაცვლილს ჩვეულებისამებრ აუგებენ წესს და ყველა საჭირო რიტუალს ჩაუტარებენ, ვინაიდან ჩვენ ვლოცულობთ ადამიანის სულისათვის და არა სხეულისათვის, თუმცა, ჩვენი ეკლესია ერთმნიშვნელოვნად ეწინააღმდეგება სხეულის დაწვას“, – აღნიშნულია კვლევაში.
„მე მინდა ხაზი გავუსვა, რომ საქართველოში არის ჩამოსვენებული ფერფლის ეკლესიაში დასვენების პრეცედენტები, წესის აგების, პანაშვიდის ჩატარების კონკრეტული მაგალითები. არც ბიბლიაშია აკრძალული და არც პრაქტიკაში. რამდენიმე ცნობილი ადამიანი, ვისი ფერფლიც ჩამოასვენეს, ეკლესიაში იყო დასვენებული და წესი აუგეს ჩვეულებრივ“, – ამბობს ხათუნა სამნიძე.
გარდა არჩევანის თავისუფლებისა და საზოგადოებაში გავრცელებული თუ რელიგიური რწმენისა, დეპუტატი ყურადღებას ამახვილებს მიწის შეზღუდულ რესურსზეც.
„სადეპუტატო შეკითხვებით მივმართეთ მუნიციპალიტეტებს და სასაფლაოებთან დაკავშირებით გამოვითხოვეთ ინფორმაცია. ჩანს, რომ ქვეყნის მასშტაბით მუნიციპალური სასაფლაოების საშუალოდ 90%-ზე მეტი უკვე ათვისებულია და ადამიანებს აქვთ პრობლემა, მუნიციპალური სასაფლაოები გამოიყენონ დასაკრძალად. ამიტომ მიმართავენ კერძო მიწების შეძენას.
როცა მე ვიყავი საკრებულოს წევრი, საკრებულოს სხდომა არ ჩატარებულა ისე, რომ „ჰერმესს“ არ მოემართა კონკრეტული მიწის ნაკვეთის გადაცემის თხოვნით, ისევ სასაფლაოებისთვის და ეს არის ძალიან მნიშვნელოვანი ფაქტორი, რის გამოც, ვფიქრობ, უნდა დავფიქრდეთ, რომ საქართველოში ამ კუთხითაც პრობლემაა“, – ეუბნება ის „პუბლიკას“.
კვლევის მიხედვით, საქართველოში კრემაციის სერვისებზე მზარდი ინტერესი შეინიშნება.
2022 წლის ივლისის მონაცემებით, საქართველოს მოსახლეობის 6% ნამდვილად ან უფრო გამოიყენებდა კრემაციას, ვიდრე – არა.
60%-ისთვის კრემაციის შესაძლებლობა სრულიად მიუღებელია. 15%-ისთვის უფრო მიუღებელია, ვიდრე – მისაღები; 9%-ისთვის უფრო მისაღებია, ვიდრე – მიუღებელი [CRRC].
ხათუნა სამნიძე ამბობს, რომ საქართველოში კრემაციის მსურველები სერვისს რუსეთში ან უკრაინაში იღებდნენ.
„სტატისტიკურად, როდესაც კრემაცია იყო არჩევანი, წელიწადში ორ ან სამ ადამიანს უტარდებოდა ის და ოჯახს მიჰყავდა რუსეთში ან უკრაინაში. ახლა ეს შეუძლებელია, მაგრამ ომამდე ეს პრაქტიკა ჩვეულებრივი ამბავი იყო. რატომ უნდა მიჰყავდეთ ჩვენს მოქალაქეებს კრემაციისთვის მეგობარი ან ოჯახის წევრი რუსეთში, როცა შეიძლება, არჩევანის თავისუფლება საქართველოში არსებობდეს?“, – ამბობს დეპუტატი.
UNDP-ის კვლევით, საერთაშორისო პრაქტიკა აჩვენებს, რომ კრემაციის სერვისზე მოთხოვნა პანდემიის და პოსტპანდემიურ პერიოდში განსაკუთრებით გაიზარდა. მისი დაშვება დაიწყო ზოგმა ისეთმა ქვეყანამაც, სადაც რელიგიური ტრადიცია კრძალავს კრემაციას. კვლევის დოკუმენტში აღნიშნულია, რომ კრემაციის სერვისს ევროსაბჭოს ბევრ ქვეყანაში კერძო ფირმები სთავაზობენ საზოგადოებას, თუმცა გამონაკლისის სახით არსებობს საჯარო დაწესებულებებიც, რომელთაც კერძოს დაწესებულებებისთვის კონკურენციის გაწევა უწევთ.
იმის მიუხედავად, რომ ზოგიერთ ქვეყანაში კრემაციასთან და დაკრძალვასთან დაკავშირებულ მომსახურებას საჯარო დაწესებულებები ეწევიან, ხათუნა სამნიძის თქმით, ეს არ უნდა დაეკისროს სახელმწიფო ბიუჯეტს და უნდა იყოს კერძო სექტორის საქმიანობა. მისი თქმით, ეკონომიკური საქმიანობის ამ სფეროს ამუშავება დროის საკითხია და საერთაშორისო პრაქტიკა აჩვენებს, რომ ეს ვერ მოხდება ახლო პერიოდში, თუმცა სერვისის მიწოდება ბიზნესისთვის სამომავლოდ მომგებიანი ინვესტიცია გახდება.
ხათუნა სამნიძის თქმით, საზოგადოებამდე საკითხის სწორად მისატანად, საკანონმდებლო განხილვების დაწყებამდე საჯარო დისკუსიებია დაგეგმილი.
„საკანონმდებლო მოსმენების დაწყებამდე, პარლამენტში ვგეგმავთ საჯარო დისკუსიებს. ასევე მინდა, მოვუსმინოთ იმ ადამიანებს, რომლებიც სკეპტიკურად უყურებენ ამ საკითხს. არ ვფიქრობ, რომ მსჯელობის გარეშე უნდა გავიტანოთ კომიტეტზე. კომიტეტზეც იქნება მსჯელობა, მაგრამ კომიტეტამდე ვფიქრობთ, მოეწყოს საჯარო დისკუსიები, იყოს ამაზე მსჯელობა. საკითხი საზოგადოებას სწორად უნდა მივაწოდოთ“, – ამბობს ის.
