როგორ შეიძლება განვითარდეს საქართველოში მოვლენები ვირუსის გავრცელების კუთხით? როგორ უნდა უპასუხოს სახელმწიფომ ვირუსის გავრცელების შემდეგ ეტაპს – ისევ ეპიდემიოლოგიური ღონისძიებებით უნდა გავუმკლავდეთ, რაც შეზღუდვების შემოღებასაც გულისხმობს, თუ ქვეყანამ ჯანდაცვის სისტემაში ყველა რგოლის მომზადებით უნდა უზრუნველყოს ვირუსით ინფიცირებულთა ნაკადების მართვა? – რა უნდა გაკეთდეს ჯანდაცვის სისტემის მზაობისთვის და რა გამოწვევებია ამ მხრივ სისტემაში; როგორი უნდა იყოს ეპიდემიის მართვის განახლებული მიდგომა საქართველოში? – ამ და სხვა საკითხებზე სოციალური და ჯანმრთელობის დაცვის საკითხებში სპეციალისტ დავით გზირიშვილს ვესაუბრეთ.
თქვენს ბოლო გამოსვლებში ხაზგასმით ამბობდით, რომ შეკავების ფაზის შემდეგ, როცა შეზღუდვები მოიხსნება, ვირუსით ინფიცირების შემთხვევები მოიმატებს, რადგან ვირუსი არსად არ წასულა და ამიტომ საუბრობთ შეზღუდვების მოხსნის შემდეგ გონივრულად მოქცევის მნიშვნელობაზე, რომ საქართველოში არ გამეორდეს ის, რაც სხვა ქვეყნებში მარტის დასაწყისში მოხდა. რა იგულისხმება გონივრულ მოქცევაში?
კითხვას ორ ნაწილად გავყოფ. ვირუსის განულებასთან დაკავშირებით დავაზუსტებ – ჩემი ბოლო ინტერვიუების შემდეგ [„forbes talks“-თან და „ტვ პირველთან“] მე მსჯელობა მქონდა ჩემს მეგობრებთან, რომლებიც ითვლიან კარგად. მათთან საუბრების შემდეგ გამოჩნდა ასეთი სცენარი. სუფთა ჰიპოთეზური სცენარია ეს და ორი დღეა, ეს სცენარი საჯარო სივრცეშიც გვესმის, რომ ჩვენ ვირუსის გავრცელების ჯაჭვი გავწყვიტეთ, ანუ ეს ნიშნავს, რომ შეკავება იმდენად წარმატებული იყო, ამ ეტაპზე ვირუსს აღარ დავუტოვეთ სივრცე, რომ გადაეცეს ჯანმრთელ ადამიანს და ეპიდემია კვდება საქართველოში.
ამ თეორიას, რომ ჯაჭვი გაწყდა, ჰიპოთეზური საფუძველი აქვს და შეიძლება, მართლაც, ასე მოხდა. ცვლის თუ არა ეს იმას, რასაც მე აქამდე ვამბობდი? ჩემი წარმოდგენით, არ ცვლის. იცვლება მხოლოდ დრო. თუ მართლა გავწყვიტეთ, იქნება პაუზა. პაუზა ნიშნავს, რომ ახალი შემთხვევა აღარ ჩნდება და ეპიდემია თავიდან დაიწყება, რაწამს საზღვარი გაიხსნება.
თუ ჩვენ საქართველოს გეოგრაფიულ სივრცეში გადაცემა გავწყვიტეთ, ანუ ვირუსი გაქრა, ის არ გამქრალა ჩვენ გარშემო და როგორც კი კედელი გაიხსნება, ვირუსი ისევ შემოვა.
მე მიჭირს, დავიჯერო, რომ შევაჩერეთ გადაცემა. ამ ვირუსს ბევრი ისეთი თვისება აქვს – არ ჩანს, უსიმპტომოა და ა.შ.
ჩვენ ველოდებით ორ სცენარს – ან გვექნება მატება შიდა გავრცელების ხარჯზე და ეს იქნება მაისის ბოლოს, ივნისის დასაწყისში, ან იმპორტირებული შემთხვევების ხარჯზე იქნება მატება, როცა საზღვარი გაიხსნება.
აქ მნიშვნელოვანია, ვიცოდეთ, როგორი მიდგომა დარჩება ვირუსის გავრცელებასთან ბრძოლაში – გავაგრძელებთ იმ გზას, როგორიც 27 თებერვლიდან დღემდე გვქონდა, ანუ, როცა შეკავების რეჟიმში ვიყავით და მკაცრი იზოლაციის პირობების დაცვით ვებრძოდით ვირუსის გავრცელებას ქვეყანაში, თუ უფრო რაციონალურად ვიმოქმედებთ.
პრემიერმა ახსენა დამცავი მექანიზმები საზღვარზევე, რომ ვირუსი არ გამოგვეპაროს, თუმცა დეტალურად არაფერი დაწერილა. როგორც მე ვხვდები, კარანტინის ნაცვლად საუბრია იმაზე, რომ იწარმოებს კვლევა საზღვარზე. ტექნიკურად, ასეთი კვლევის შესაძლებლობა არის. საკმაოდ საიმედო კვლევაა – რომელიც ამცირებს ალბათობას, რომ ინფიცირებულები გაგეპარება, თუმცა ყველას ესმის, რომ არსებობს ფანჯარა ინფიცირებიდან იმ მომენტამდე, ვიდრე მოლეკულური გამოკვლევა ანტიგენზე დაიჭერს ვირუსს. თუ ამ ფანჯრის პერიოდში შემოვიდა ადამიანი, იქნება უარყოფითი პასუხი, მაგრამ შეიძლება 5 დღის შემდეგ ვირუსი აღმოაჩნდეს.
თქვენ თქვით, რომ საქართველოში შეკავების ფაზის შემდეგ ვირუსის გავრცელების ორი სცენარია – ერთი სცენარით, შიდა გავრცელება აღარ უნდა გვქონდეს, რადგან გადადების ჯაჭვი გაწყდა. მეორე სცენარით, ახალი შემთხვევები გაჩნდება, როცა გაიხსნება საზღვარი ტურისტებისთვის.
ორივე სცენარი ჰიპოთეზურია და, ნებისმიერ შემთხვევაში, ქვეყანამ უნდა იზრუნოს, რომ ახალი ნაკადების გაჩენის შემდეგ ვირუსის გავრცელება ვმართოთ ისე, რომ შეზღუდვები ისევ შემოსაღები არ გახდეს.
ასეთ დროს მნიშვნელოვანია, ქვეყანას სწორად ჰქონდეს შეფასებული ჯანდაცვის სისტემაში არსებული რესურსი, რომ გაუმკლავდეს ვირუსის გავრცელებას.
არაერთხელ გითქვამთ, რომ ჯანდაცვის სისტემაში არსებულ სიმძლავრეებსა და რესურსებზე ამომწურავი /ცხადი ინფორმაცია ხელმისაწვდომი არ არის. კიდევ ერთხელ რომ განმარტოთ, რა ტიპის ინფორმაციას გულისხმობთ, რისი გამჟღავნებაც საჭიროა, რომ ვიცოდეთ. რა მასშტაბის ნაკადების მართვისთვის არის მზად საქართველოში ჯანდაცვის სისტემა და როგორია ეს მზადყოფნა ?
ჩვენი ამოცანა უნდა იყოს, რომ არ მივიღოთ ისეთი მატება შემთხვევების, რომელსაც ჯანდაცვის სისტემა ვერ გაუმკლავდება. ამ ამოცანის შესრულების დროს ის მიდგომა კი არ უნდა გამოვიყენოთ, რომ შეკავებით იზოლაციით ჯაჭვები ვწყვიტოთ და საზღვრები არ გავხსნათ, არამედ რეალურად უნდა ვიცოდეთ, რამდენის მართვა შეგვიძლია უმტკივნეულოდ. რა თქმა უნდა შესაძლებელია დარჩეს ის შეზღუდვები, რომელსაც აქვს მაქსიმალური გავლენა ინფექციის გავრცელებაზე და მინიმალური ეკონომიკის დაზარალებაზე.
უმტკივნეულო მართვაში, პირველ რიგში, იგულისხმება დროული ჰოსპიტალიზაცია კრიტიკული და მძიმე შემთხვევების. პრაქტიკამ აჩვენა, რომ გადამწყვეტია, რამდენად დროულად მიდის ადამიანი კვალიფიციურ კლინიკაში, რომელსაც შესაბამისი სამედიცინო სერვისის მიწოდება შეუძლია. ასაკი და სხვა თანმდევი დაავადებები რისკფაქტორია, მაგრამ გადამწყვეტია დროულობა.
როგორც ჩვენთვის არის ცნობილი, ჯანდაცვის სისტემაში ორი ქვესისტემა შექმნეს. ერთი სისტემა ემსახურება კოვიდინფექციას, მეორე – სხვა დანარჩენს. ასეთია გაყოფა, რაც საჯაროდ ითქვა.
პირველი სისტემა 4 რგოლისგან შედგება – ეს არის 112, ცხელების კლინიკები, ოჯახის ექიმები და კოვიდსამკურნალო დაწესებულებები.
ამ ინფორმაციის გარდა გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს, ვიცოდეთ – როგორია სამედიცინო პერსონალის კომპლექტაცია, მზადყოფნა, პროფესიული თვალსაზრისით, უსაფრთხოების ნაწილში და ასევე სიცხადეა საჭირო კლინიკური მართვის ნაწილში მზადყოფნაზე.
მნიშვნელოვანია პროტოკოლებისა და ალგორითმების დანერგვის ნაწილი. ეს წესები, რომლებიც ალგორითმებითა და პროტოკოლით განისაზღვრა, ვიცით, რომ რამდენიმე უბანზე მოქმედებს, მაგრამ იმის იქით რა ხდება, მკაფიო წარმოდგენა არ გვაქვს.
მეორე სამყაროა ის დაწესებულებები, რომლებიც დარჩა კოვიდსამკურნალო დაწესებულებების მიღმა. ყველაზე დიდი საფრთხე ამ დაწესებულებებშია. ესენია დაწესებულებები, რომლებზეც თქვეს, რომ თქვენ არ გეხებათ კორონავირუსი და მიხედეთ დანარჩენს.
ხელოვნურად დაყოფა საფრთხის შემცველია და პრაქტიკის მიხედვით, არავინ არის დაზღვეული, რომ ამ კლინიკებში არ მოხვდებიან კოვიდინფიცირებულები. ამ დაწესებულებებში სიფრთხილის ზომები უნდა იყოს იმავე სტანდარტის, რა სტანდარტიც არის პირველ სამყაროში. მე მკაფიოდ არ მსმენია, რომ მიდის საქმიანი თანამშრომლობა კერძო სექტორსა და ხელისუფლებას შორის, რომ ეს დაწესებულებები ამ სტანდარტზე მოვიდნენ. ხელის გაშვერა, რომ ეს კერძოა და „უნდა გააკეთოს“ დამოკიდებულება სწორი არაა. აქ უნდა იყოს მკაფიო გეგმა, რა რესურსს მოითხოვს ეს. შეუძლია თუ არა, ეს რესურსი მისცეს სახელმწიფომ და თუ არ შეუძლია, ეს რესურსი გამოყოს კერძო მფლობელმა, რათა დაწესებულებამ დაიცვას უსაფრთხოების საჭირო ზომები.
იმ დაწესებულებებშიც კი, სადაც ზონირების შესაძლებლობაა, არსებობს ადგილები, სადაც მას ვერ იცავ. მაგალითად, გაქვს ერთი ტომოგრაფი კომპიუტერული, რომელსაც ყველაზე ხშირად მოიხმარენ, რომ გაიგონ, არის თუ არა ატიპური პნევმონია – ამ ტომოგრაფთან უნდა მოხვდეს შესაძლო საეჭვო კოვიდინფიცირებულიც და ისიც, ვისაც უტარებ კენჭოვანი დაავადების გამო კვლევას.
წარმოიდგინე, როგორი ზომები გჭირდება, რომ ჩაუტარო დეზინფექცია და გაამზადო პაციენტების მისაღებად.
ძალიან დიდ ხარჯზეა საუბარი სექტორისთვის, რათა სრულფასოვნად დააკმაყოფილონ უსაფრთხოების ზომები. ვინმემ გადათვალა, რომ ამ ზომების მიღება სექტორისთვის ზრდის ხარჯს და ეს ხარჯი უნდა დაუფარონ კლინიკებს?! ასეთი კითხვები ბევრია. მე ინფორმაცია არ მაქვს და არ მომიკრავს თვალი.
ასევე, ძალიან მნიშვნელოვანია ისიც, რომ ეს ზომები არ უნდა განვიხილოთ ისე, რომ იწყება და მთავრდება კოვიდეპიდემიით. ჩვენ უნდა ვაღიაროთ, რომ საუბარია ბიოუსაფრთხოების სტანდარტზე და ეს უკვე არის სახელმწიფო უსაფრთხოების თემა.
ბიოუსაფრთხოების მაღალი სტანდარტი გვჭირდება და ამ სტანდარტისთვის უნდა გადავაწყოთ მთელი სისტემა. რატომ არ უნდა დაიწყო ამ სისტემის გადაწყობა, როცა დღეს არის მომენტი, რომ სხვადასხვა რესურსი ბიოუსაფრთხოების ზომების დაგეგმვაში დაგეხმაროს?
ეს აჩვენებს ჩვენი მართვის პრობლემას, რომ, რადგან ახლა კრიზისია, სად გვცალია სხვა რამისთვის და ასე გაუთავებლად სულ კრიზისებისა და ხანძრის ჩაქრობაში ვართ დღიდან ჩვენი დამოუკიდებლობისა. არასოდეს ვიცლით, რომ წინასწარ რაღაც გავამზადოთ. რაც წინასწარ იყო გამზადებული, სადაც ტრადიცია იყო ჩადებული, ამ სამსახურმა ფანტასტიკურად იმუშავა – ეპიდემიოლოგიურმა სამსახურმა. ბიოუსაფრთხოების თემა თუ არ გასცდა ეპიდსამსახურს და სახელმწიფო უსაფრთხოების კონცეფციაში არ დაიმკვიდრა ადგილი, სულ ასე გაუთავებელ კრიზისში ვიქნებით.
რომ შევაჯამოთ ეს ნაწილი, დასკვნა ასეთია, რომ გავრცელებს შემდეგ ეტაპზე, როცა არ უნდა იყოს ეს ეტაპი და როგორიც არ უნდა იყოს ის, ჩვენ მზადყოფნაში უნდა გვქონდეს სისტემა, რაც გულისხმობს სისტემის ყველა რგოლის გამართვას – დაწყებული პირველი ჯანდაცვიდან, დამთავრებული იმ დაწესებულებებით, სადაც ამ ეტაპზე კოვიდინფიცირებულები არ მიდიან და ახსენეთ ბიოუსაფრთხოების საკითხის მნიშვნელობაც, რომელიც სახელმწიფო დონეზე უნდა განიხილებოდეს და ეპიდსამსახურების ზრუნვის სფეროს უნდა გასცდეს.
კი, ასეა. არ დაგვავიწყდეს, რომ ჩვენ ვსაუბრობთ იმ ოჯახის ექიმებზე, რომლებსაც არავინ მიმართავს სიცხის შემთხვევაშიც კი. ეს ხომ კარგად გვესმის, რომ ოჯახის ექიმები, განსაკუთრებით ქალაქებში, სადაც კონკურენტული გარემოა, ძირითადად, ასრულებენ უფრო კლერკის ფუნქციას საბუთებთან.
ჩვეულებრივი კარდიოლოგიურ-ჰიპერტონული დაავადების მართვისთვის პირველად მიმართვას ოჯახის ექიმთან არ აკეთებენ საქართველოში. ასეთი შემთხვევები ცოტაა. ასე იყო აქამდე და თუ შეიცვალა რამე, ბოდიში მომიხდია ჩემ კოლეგა ოჯახის ექიმების წინაშე.
დღეს სქემა ასეთია – რეკავ 112-ზე. მერე გიკავშირდება ოჯახის ექიმი, რომელმაც გარიგებს. შენ ზიხარ სახლში და ელოდები მოვლენების განვითარებას და თუ ოჯახის ექიმი გეტყვის, მერე მიდიხარ კლინიკაში. ქაღალდზე კარგად ჩანს, მაგრამ ეს სქემა ასეთი ლოგიკით მუშაობს გერმანიაში, საფრანგეთში, სადაც ადამიანს თავში არ მოუვა, რომ თუნდაც ამბულატორიაში მივიდეს ექიმთან დაუკითხავად. ორი, ან სამი თვით ადრე ეწერება პაციენტი იქ. ერთადერთი მის ცნობიერებაში არის ის, რომ დაუკითხავად შეუძლია მისვლა გადაუდებელ მიმღებ განყოფილებაში. კითხვა არის ასეთი – გჯერა, რომ ასე მოიქცევიან პაციენტები, თუ ტემპერატურა მკვეთრად მოიმატებს, როგორც ეს სეზონზე ხდებოდა? არის თუ არა საფრთხე, რომ ადამიანები შეიძლება არ დაელოდონ ოჯახის ექიმის დარეკვას და მიაწყდნენ კლინიკებს. ასეთი სცენარები არის თუ არა გაანალიზებული?
მაგრამ კიდევ ერთი რამ, რაზეც უნდა გამახვილო ყურადღება. იტალიაში უგუნურება იყო არა მარტო ის, რომ არ მიაქციეს ყურადღება გავრცელებას, არამედ – ადამიანები, რომლებიც არ იყვნენ ინფორმირებულები, რომ მათი ქცევა საფრთხის შემცველი იყო, ანუ არ ერიდებოდნენ კონტაქტს.
მიმაჩნია, რომ საზოგადოების ჩვენი დიდი ნაწილი ასევე უგუნურად იქცევა, ვინაიდან ჩვენ გვაქვს საოცარი უნარი, დავდგათ სპეკტაკლი. ნიღაბი უმეტესობას უკეთია არასწორად. ხელთათმინით სარგებლობენ და ხელთათმანით ეხებიან ყველაფერს სხეულზე – რა აზრი აქვს? ჩვენ ვქმნით ილუზიას, რომ ინდივიდუალური დაცვის ზომებით ვიცავთ წესებს, მაგრამ ასე არ არის. არ მაქვს განცდა, რომ ადამიანები თავიანთი ინდივიდუალური ქცევითა და უსაფრთხოების დაცვის ზომებით ხელს უშლიან ვირუსის გავრცელებას. ამაზე არავინ წუხს და არც მუშაობენ.
არსებითი არაა, ტალღა მეორეა თუ პირველი. ვართ თუ არა მზად, რომ ვიცხოვროთ, ეს არის მთავარი თემა – ანუ ყურადღების გადატანა, რომ პაუზა გვექნება ერთი თუ ორთვიანი, არაფერს ცვლის. როგორი მოუმზადებლებიც ვართ დღეს, თუ ასეთი მოუმზადებლები ვიქნებით შემოდგომაზეც, რა მერე ?
ჩვენ თუ ასე გამოვიყენეთ ეს ორი თვე, რაც მოგვცეს ეპიდემიოლოგებმა, თებერვლიდან მაისის დასაწყისამდე. თუ ასე გამოვიყენეთ მაისი, ივნისი, ივლისი – რა იცვლება ჩვენი მზადყოფნის თვალსაზრისით ? თუ მაშინ არ გვქონდა გეგმა, არ შეიძლება, ახლა იდოს ეს გეგმა?
ეპიდემიოლოგიური შეკავების ზომებით, თვითიზოლაციით გამკაცრებით, ჩვენ პილოსის გამარჯვება თუ გვინდა, მაშინ ვთქვათ ერთმნიშვნელოვნად და ამაში გადავიხდით არანორმალურ ფასს და თუ გადავწყვიტეთ, რომ პილოსის გამარჯვება არ გვინდა და შეკავება არ არის, რითაც მუდმივად უნდა ვიმშვიდოთ თავი, მაშინ ჩვენ არ ვართ მზად ამისთვის. ოდნავ უფრო უკეთ მზად ვართ, მაგრამ არსობრივად არ ვართ მზად, არც ჩვენი მოსახლეობის პირადი უსაფრთხოების დაცვის პრაქტიკის ნაწილში და არც ჯანდაცვის სისტემის მზადყოფნით.
შეიძლება ოპონენტმა გიპასუხოთ, რომ მთელ სისტემაში უსაფრთხოების ზომების უზრუნველყოფა, ამით აღჭურვა როგორც კერძო, ისე საჯარო ჯანდაცვის სისტემის დაწესებულებების, ოჯახის ექიმების მზადყოფნაზე ზრუნვა და სხვა ღონისძიებები, რამდენიმე თვეში გასამართად რთული იქნება და, რეალურად, ეპიდემიოლოგიური ღონისძიებებიდან იზოლაცია და კარანტინის ინსტრუმენტები ისევ დაგვჭირდება ვირუსის გავრცელების შეკავებისთვის.
თუ გვეცოდინება ობიექტური რეალობა, ანუ, რისი თავი გვაქვს. ეს მაძლევს ორ რამეს – ერთი ის, რომ ნარინჯისფერი წითელი ზოლები დავხატო და ვთქვა, რომ დღეში ამდენი ახალი შემთხვევის მართვა შემიძლია, ამის შემდეგ კი უნდა გავფრთხილდეთ და მეორე, როცა ეს რიცხვები გვეცოდინება, რეალურად შეგვიძლია ვთქვათ, ამ დროში, ამ რესურსებით, ამ საწყისი მდგომარეობით თვისობრივად როგორ შეგვიძლია, სიმძლავრე გავაუმჯობესოთ – გნებავთ, საწოლების რაოდენობა ან ფუნქციური საწოლების რაოდენობა, პერსონალის ჩათვლით. ჩვენ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ეს ათვლის წერტილია და აქ შეგვიძლია მივიდეთ. ამის უამრავი სპეციალისტი, უამრავი ტექნიკური ცოდნა არსებობს საქართველოში და საქართველოს გარეთ. დავგეგმოთ და ვთქვათ, რომ ეს უნდა შევასრულოთ. თუ ამას არ ვაკეთებთ, გამოდის, რომ ჩვენ არ გვინდა ეს. ჩვენ გვინდა, სულ დაშინებული გვყავდეს საზოგადოება. საფასური იქნება წარმოუდგენლად დიდი.
თუ ქვეყანამ იცი შენი სიმძლავრეები და გარკვეული წარმოდგენა შეგიძლია, რა მასშტაბის ავადობას აკონტროლებ და როგორ, იცი ისიც, როგორი მატების შემთხვევაში შეიძლება დაგჭირდეს ისევ შეზღუდვების შემოღება. საქართველოში ჯერ ასე ცხადად არ მოგვისმენია, რა ჩაითვლება საგანგაშო მატებად და რა იქნება ის რიცხვი ინფიცირებულთა რაოდენობაში, როცა შეიძლება, შეზღუდვების შემოღებაზე ლაპარაკი ისევ დღის წესრიგში დაბრუნდეს.
შენ ადამიანებს შეგიძლია უთხრა, რომ, პირობითად, ყოველღიურად 50 ახალი შემთხვევის მერე შეგვიძლია, სერიოზულად დავფიქრდეთ შეზღუდვების შემოღებაზე.
ხელისუფლებამ უნდა ჩართო ადამიანები, აუხსნა მათ, რომ აი, ასეთია ჩვენი შკალა და ჩვენი სიმძლავრე. ისევ პირობითად, 30 ახალ შემთხვევას თავისუფლად გაუმკლავდება და ამის მერე უნდა მოერიდოთ რაღაცებს.
გაგვხადე მონაწილე ამ პროცესის და იქნებ, ვიღაცებმა მართლა შევიზღუდოთ თავი. ასეთი შკალა შეგიძლია დადო. თუნდაც გადაზღვევით დადე. აქ არაა საუბარი სიზუსტეზე. თუ სისტემას შეუძლია 100 ახალი შემთხვევის გამკლავება, მითხარი, რომ 70-ს გაუმკლავდება. პროგნოზირებადი გახადე ეს ყველაფერი და მე თვითონ დავინახავ, რომ ვუახლოვდებით წითელ ფაზას. დამიდე რიცხვები. მანახე, წითელი ზოლი რომელია. რამე რთულია ამაში?
ბოლოს მინდა გკითხოთ იმ ჯგუფზე, რომელთან ერთადაც კორონავირუსთან ბრძოლის თემაზე შეიმუშავეთ მთავრობისთვის რეკომენდაციები. რა ტიპის თანამშრომლობაა ეს?
ჩვენ ამ ეტაპზე შევთავაზეთ წერილობით რეკომენდაციები. გვქონდა საშუალება, მცდელობა დიალოგის დაწყების, იმედი გვაქვს, რომ დიალოგი შედგება და მოგვეცემა საშუალება, გავცვალოთ არგუმენტები ან მოვისმინოთ.
