ჯენიფერ ჰალერი მკვლევრების მიერ გადაცემულ 45-გვერდიან დოკუმენტს გულდასმით გაეცნო. მასში წინასწარვე იყო გაწერილი ყველა ის შესაძლო რისკი, რომლებიც კორონავირუსის ვაქცინის კვლევაში მონაწილეობას ახლდა თან. რადგანაც ეს თავისი ბუნებით სრულიად ახალი გამოწვევა იყო, მეცნიერები ყოველგვარ პასუხისმგებლობას თავიდან იხსნიდნენ. ეს კიდევ უფრო ნათელს ხდიდა, რამდენად დიდი იყო სამეცნიერო გაურკვევლობა ამ ეტაპზე.
2020 წლის 16 მარტს, 44 წლის ჯენიფერ ჰალერი, ტექ. სტარტ-აპის ოპერატიული მენეჯერი და 2 შვილის დედა, ისტორიაში შევიდა როგორც პირველი ადამიანი, რომელსაც კორონავირუსის საწინააღმდეგო ექსპერიმენტული ვაქცინა გაუკეთეს. კვლევის კლინიკური ნაწილი დაიწყო.
კორონავირუსის ვაქცინის პირველი კლინიკური კვლევიდან 7 თვის თავზე ჩვენთვის ბევრი რამ უფრო ცხადი გახდა. ყველა იაზრებს, რომ სასწორზე პანდემიის დასრულება დევს და ახლა დაშვებული თითოეული შეცდომის ფასი კოლოსალურად დიდია. სამეცნიერო წრეები საზოგადოების ლუპის ქვეშ წარმოუდგენელი სიჩქარით ცდილობენ, მიაღწიონ შეუძლებელს – მედიცინის ისტორიაში პირველად, რეკორდულად მცირე დროში შექმნან ვაქცინა და მასობრივი იმუნიზაციის გზით მიმდინარე პანდემიას ბოლო მოუღონ. ამ რბოლაში ფავორიტები უკვე გამოიკვეთნენ – 11 მათგანი უკვე კლინიკური კვლევის ბოლო ეტაპზეა, ხოლო მათგან 6-ს გადაუდებელ შემთხვევებში გამოყენების ლიცენზიაც მიენიჭა.
ამ სტატიაში შევეცდები, გავაანალიზო კორონავირუსის ვაქცინების კვლევის თანმდევი საკვანძო საკითხები.
ვაქცინის კვლევა ხანგრძლივი პროცესია
მეცნიერება თავისი შესაძლებლობების ზღვარზე აქამდეც ყოფილა, მაგრამ ამჟამინდელი გამოწვევა თავისი არსით მაინც უნიკალურია – ჯერ არავის დაუმზადებია, უკვლევია და უწარმოებია ვაქცინა ისეთ რეკორდულ დროში, როგორც ამას ხელისუფალნი ითხოვენ. აქამდე ყველაზე სწრაფად ეს 1967 წელს, მორის ჰილემანმა შეძლო: ოთხწლიანი კვლევის შემდეგ FDA-მ ყბაყურის ვაქცინის მასობრივ წარმოებაზე ლიცენზია გასცა. ამჟამინდელი გამოწვევა ამ დროის სულ რამდენიმე თვემდე შემცირებაა. რამდენადაც ეს სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი გამოწვევაა, იმდენად რთულია მისი პრაქტიკაში განხორციელება.
ვაქცინის კვლევის გარკვეულ ეტაპებზე დროის მოგება შესაძლებელია: პრეკლინიკური კვლევა შეიძლება შედარებით მარტივად და სწრაფად ჩატარდეს, ხოლო კლინიკური კვლევის სხვადასხვა ფაზა ერთდროულად დაიწყოს. მთავარია, რომ დროის მოსაგებად საზოგადოების ინტერესები და უსაფრთხოება არ დაზარალდეს.
ვაქცინის მკვლევრები ლოჯისტიკურ პრობლემებს უკვე აწყდებიან: აშშ-ში საკვლევი მაიმუნების ისეთი დეფიციტია, რომ ახალი პრეკლინიკური კვლევის დაწყება ფიზიკურად შეუძლებელია. ამ ფაზის გამოტოვება კლინიკური კვლევის პირველ ფაზაში მყოფ მოხალისეთა ჯანმრთელობას რისკის ქვეშ აყენებს.
ვაქცინის ეფექტიანობის მთავარი ინდიკატორი მისი პრაქტიკაში გამოცდაა. უფრო მარტივად რომ ვთქვათ, აცრილი ადამიანი კორონავირუსით უნდა დაინფიცირდეს, რათა წარმოდგენა შეგვექმნას, თუ როგორ გვიცავს ვაქცინა. აქამდე მიიჩნეოდა, რომ ამ ეტაპის აჩქარება შეუძლებელი იყო, თუმცა ფორსმაჟორი მეცნიერებს აიძულებთ, რადიკალურ ზომებს მიმართონ.
ფორსმაჟორით გამართლებული კვლევის რადიკალიზმი
როცა რუტგერსის უნივერსიტეტის ბიოეთიკოსთა ტრიომ კონტროლირებული დაინფიცირების აუცილებლობის შესახებ სტატია გამოაქვეყნა, მათ უკვე იცოდნენ, რომ ამ იდეას დიდი ვნებათაღელვა მოჰყვებოდა. ასეც მოხდა – სამეცნიერო წრეები ხმამაღლა ალაპარაკდნენ კვლევის მეთოდოლოგიაში არსებულ კიდევ ერთ მოკლე, მაგრამ რისკიან გზაზე. მკვლევართა წინაშე არსებული ეთიკური დილემა ის გახლავთ, რომ კორონავირუსი სასიკვდილო პოტენციალის მქონე ვირუსია და მისი მკურნალობის ერთიანი, ეფექტიანი სქემა ჯერ კიდევ არ არსებობს. ამ ფონზე მოხალისეების შეგნებულად დაინფიცირება ბევრ მეცნიერს კვლევითი მუშაობის სურვილს უკარგავს – ის, რაც ადამიანთა სიცოცხლის გადასარჩენად არის ჩაფიქრებული, მცირე შეცდომის შემთხვევაში შესაძლოა ჯალათის მიერ სიკვდილით დასჯას დაემსგავსოს. რა თქმა უნდა, აღნიშნული დისკუსია სამეცნიერო წრეებს გასცდა და მან ფართო საზოგადოებაც მოიცვა. მსგავს კვლევაში ჩართვის სურვილი ბევრმა ახალგაზრდა, ჯანმრთელმა ადამიანმა უკვე გამოთქვა. საზოგადოებისა და სამეცნიერო წრეების დისკუსიას ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციაც (WHO) გამოეხმაურა და კონტროლირებული დაინფიცირების კვლევის ეთიკური კრიტერიუმები გამოაქვეყნა.
ამ ამბებიდან 4 თვის თავზე თეორიულ მსჯელობას ხორცშესხმის ნიშნები დაეტყო. ლონდონის საიმპერიო კოლეჯმა მსგავსი კვლევის აკადემიური ხელმძღვანელობა ითავა, ხოლო ფარმაცევტული ბიო-ტექკომპანია hvivo მზადაა კვლევა ჩაატაროს. მეცნიერებს იმედი აქვთ, რომ დიდი ბრიტანეთის პარლამენტი მათ 2021 წლის იანვრისთვის შესაბამის საკარანტინო შენობას გამოუყოფს, სადაც ერთი თვით ადრე აცრილ მოხალისეებს SARS-CoV-2 ვირუსით შეგნებულად დააინფიცირებენ.
სწორად დაგეგმილ მსგავს კვლევას ვაქცინათა ფინალურ კანდიდატებს შორის საუკეთესოს გამოვლენა შეუძლია. ამ ეტაპზე ეს ნამდვილად სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია, რადგანაც FDA-ის მიერ გამოცემული რეგულაციის თანახმად, ფართო მოხმარებისთვის ლიცენზირებული ვაქცინა დადებით შედეგს მინიმუმ 50% შემთხვევაში მაინც უნდა ავლენდეს. დამერწმუნებით, რომ სანახევროდ ეფექტიანი ვაქცინა დიდი შეღავათი ნამდვილად ვერ არის, მაგრამ კორონავირუსის პირველი თაობის ვაქცინებზე მეცნიერები დიდ იმედებს ისედაც არ ამყარებენ. მსგავსი ნიშნები უკვე ფართო საზოგადოებაშიც შეინიშნება და ამის მიზეზი სამეცნიერო კვლევის თანმდევი დროებითი, ზოგჯერ კი სამუდამო პაუზები გახლავთ.
ვაქცინის კვლევაში პაუზა ჩვეული მოვლენაა
8 სექტემბერს წამყვანი ბეჭდური თუ ონლაინგამოცემების რედაქციებმა ფარმაკოლოგიური კომპანიისგან AstraZeneca მეილი მიიღეს. ოფიციალური განცხადება იუწყებოდა, რომ მიმდინარე, რანდომიზებული, გლობალური კვლევა მესამე, დასკვნით ფაზაზე შეჩერდა. ამ ეტაპზე ოქსფორდის უნივერსიტეტისა და AstraZeneca-ის კვლევაში 30 ათასი მოხალისე იყო ჩართული. პაუზის მიზეზი ერთი ბრიტანელი პაციენტის ჯანმრთელობის მდგომარეობის გაუარესება გახდა. განცხადებაში ხაზგასმით იყო აღნიშნული, რომ ეს რუტინული უსაფრთხოების ზომა გახლდათ, თუმცა, ფართო საზოგადოებამ აღნიშნული სიახლე ერთგვარი სკეპტიციზმით მიიღო. სინამდვილეში კი, ეს ვაქცინის კვლევისათვის ჩვეულებრივ მოვლენად ითვლება და იგი ჯანსაღი სამეცნიერო პროცესის ინდიკატორადაც გამოდგება – ფაქტია, პაციენტთა უსაფრთხოება მწარმოებელთათვის საოცრად მნიშვნელოვანია.
კვლევის შეჩერების მიზეზი უმნიშვნელო ჩივილი არ ხდება. სახეზე უნდა იყოს სერიოზული გვერდითი ეფექტი, რაც მეცნიერთა წინაშე მთავარ კითხვას აჩენს: რამდენად მიუძღვის ამაში ბრალი მათ მიერ გაკეთებულ აცრას? პასუხების ძიების პროცესში კვლევა პაუზდება და იგი მხოლოდ მას შემდეგ გრძელდება, რაც დამოუკიდებელი კომისია და შესაბამისი მარეგულირებელი ორგანოები მუშაობის გაგრძელების ნებართვას გასცემენ. ზუსტად ასე მოხდა ოქსფორდის უნივერსიტეტისა და AstraZeneca-ის შემთხვევაშიც: 4 დღის შემდეგ, 12 სექტემბერს ვაქცინის კვლევა განახლდა.
ამჟამად მსგავსი გამოწვევის წინაშე მეორე მსხვილი მოთამაშე დადგა: ფარმაკოლოგიურმა გიგანტმა Johnson & Johnson თავისი 60 ათასიანი კვლევა უსაფრთხოების მიზეზების გამო დააპაუზა. როგორც კომპანია აცხადებს, აღნიშნულის მიზეზი ერთ-ერთი მოხალისის ავადმყოფობა გახდა. ამჟამად კლინიკური შემთხვევის ანალიზი მიმდინარეობს და უფრო ვრცელ, დეტალურ ინფორმაციას უახლოეს მომავალში შევიტყობთ.
ვაქცინის კვლევების პაუზების შესახებ ჩვენამდე ინფორმაცია იშვიათად აღწევს. ამის მიზეზი მარტივია: სხვა ვაქცინების კვლევები ასეთი აქტიური საზოგადო მონიტორინგის ქვეშ არ მიმდინარეობს. ამჟამინდელი მდგომარეობის უნიკალურობა ამაშიც ვლინდება – კვლევის ყველა უმნიშვნელო დეტალი განხილვის საკითხია და საზოგადოება პირველად, ასე ახლოდან აკვირდება სამეცნიერო მუშაობის სკრუპულოზურობას. ეს ჭეშმარიტად ჯანსაღი პროცესია იმის ფონზე, რასაც რუსული და ჩინური ვაქცინების კვლევაში ვაწყდებით. ქვეყნების მიერ ვაქცინისთვის შექმნის რბოლის პოლიტიკურ ჭრილში გადატანა და „მიზანი ამართლებს საშუალებას” პრინციპით – მუშაობა ადამიანთა სიცოცხლეს რისკის ქვეშ აყენებს. საბოლოო შედეგით მოგებული კი არავინ დარჩება.
პოლიტიკური თამაშები „გადაუდებელი საჭიროებისას ვაქცინაციის” მიღმა
როდესაც რუსეთი პრეზიდენტმა, ვლადიმერ პუტინმა, 11 აგვისტოს გამალეის სახელობის მიკრობიოლოგიისა და ეპიდემიოლოგიის ეროვნული კვლევითი ცენტრის მიერ შექმნილ კორონავირუსის ვაქცინას ფართო იმუნიზაციის ლიცენზია მისცა, ყველასთვის ნათელი გახდა, რომ ეს მძლავრი პოლიტიკური განაცხადი უნდა ყოფილიყო. ვაქცინამ თავისი სახელი, Sputnik V, საბჭოთა კავშირის მიერ, ცივი ომის პერიოდში კოსმოსში გაშვებული პირველი ხელოვნური თანამგზავრის პატივსაცემად მიიღო.
წესით, ვაქცინის კვლევის ხანგრძლივობა პოლიტიკოსთა და რეგულატორთა ნებას არ უნდა ემორჩილებოდეს, მაგრამ In Soviet Russia ყველაფერი უკუღმა ხდება. ასეთ ლიცენზიას ვაქცინები მხოლოდ ფართომასშტაბიანი, კვლევის მესამე ეტაპის დასრულების შემდეგ იღებენ, მაგრამ პუტინის პოლიტიკური ამბიციებისთვის ადამიანური სიცოცხლე და ჯანმრთელობა დიდად მნიშვნელოვანი არ არის. მის ამ გადაწყვეტილებას მეცნიერთა წრეებში ცალსახად უარყოფითი გამოხმაურება მოჰყვა – მსოფლიოს წამყვანი მკვლევრები უსაფრთხოების ნორმების უგულებელყოფამ აღაშფოთა. ეს სკეპტიციზმი კიდევ უფრო გაღრმავდა მას შემდეგ, რაც კვლევის შესახებ სტატია ჟურნალში The Lancet გამოქვეყნდა.
იტალიელმა მკვლევარმა, ენრიკო ბუჩიმ რუსი მიეცნიერების ნაშრომში შეუსაბამო დამთხვევები მალევე აღმოაჩინა, რამაც აიძულა, რომ ღია წერილი დაეწერა და კვლევის ნედლი მონაცემები გამოეთხოვა (ეს უკანასკნელი რუს მეცნიერებს რატომღაც სტატიისთვის თან არ დაურთავთ). პეტიციაზე ხელმომწერთა უმეტესობა ეჭვობს, რომ შესაძლოა კვლევის შედეგები გაყალბებული იყოს. ამგვარი კრიტიკის საპასუხოდ ერთი-ორად საყურადღებოა ღია წერილზე კვლევის ავტორის, დენის ლოგუნოვის რეაქციაც. მან რუსულ პორტალთან, Meduza, ინტერვიუში აღნიშნა, რომ ღია წერილზე პასუხის გაცემას არ გეგმავს და მის სტატიაში რაიმე შეცდომა გამორიცხულია.
ვაქცინის შექმნა პრინციპის საკითხად იქცა ჩინეთის მთავრობისთვისაც. მას შემდეგ, რაც აშშ-ის პრეზიდენტმა კომუნისტური რეჟიმი ვირუსის შეგნებულად გავრცელებაში ღიად, თუმცა მტკიცებულებების გარეშე დაადანაშაულა, სუპერსახელმწიფოსთვის ვაქცინის შექმნას, პრაქტიკული მნიშვნელობის გარდა, პოლიტიკური ინტერესიც მიენიჭა. ჯერ კიდევ ზაფხულშივე, ჩინეთის მთავრობამ ფარმაკოლოგიური კომპანიის CanSino ვაქცინას გადაუდებელ შემთხვევებში გამოყენების ნება დართო და სამხედრო მოსამსახურეების აცრა დაიწყო. მსგავსი ლიცენზია მიიღო კომპანია Sinovac-მაც. რადგანაც ჩინეთის მთავრობა ვაქცინაციის შესახებ ინფორმაციას რთულად გასცემს, უცნობია, აცრა ნებაყოფლობითი იყო თუ სავალდებულო.
ჩინეთმა ვაქცინაციის მასშტაბები ეტაპობრივად კიდევ უფრო გაზარდა და „გადაუდებელი საჭიროების” ეგიდით, კლინიკური კვლევის ფარგლებს მიღმა, უკვე ასიათასობით მსურველი აცრა. აღნიშნული ღონისძიების ლეგიტიმურობის შესახებ კითხვებისთვის ჩინეთის მთავრობას WHO-ს იფარებს. როგორც მათ აღნიშნეს, ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაცია ვაქცინის გადაუდებელი საჭიროებით გამოყენებას ემხრობა.
მაისის თვეში სახელმწიფო კუთვნილებაში მყოფმა ჩინურმა ფარმაკოლოგიურმა კომპანიამ Sinopharm (მათ კლინიკური კვლევის დასკვნით ეტაპზე 2 განსხვავებული ვაქცინა აქვთ) განცხადება გაავრცელა, რითაც საზოგადოებას ამცნო, რომ კლინიკური კვლევის დაწყებამდე, ე.წ. „პრეტესტირების” ფარგლებში, კომპანიის თანამშრომლები მათივე შექმნილი ვაქცინით აიცრნენ.
„ეს ყოველივე ლეგენდარული შენ-ნუნის გზას ჰგავს, რომელიც ათასობით ბალახს თვითონვე სინჯავდა”, – ნათქვამი იყო ოფიციალურ წერილში. შენ-ნუნი მითოლოგიური ფიგურაა და იგი ჩინური ტრადიციული მედიცინის მამად ითვლება. ლეგენდის თანახმად და ბედის ირონიით, იგი შხამიანი მცენარის ჭამას შეეწირა – შენ-ნუნმა შესაბამისი ანიტიდოტი დროულად ვერ იშოვა.
როდის გვექნება ვაქცინა?
როდესაც დონალდ ტრამპმა კორონავირუსის ვაქცინის შესაქმნელად ოპერაცია Warp Speed წამოიწყო, მის წარმოდგენაში პირველი აცრა საპრეზიდენტო არჩევნებამდე უნდა მოსწრებულიყო. მის ამგვარ ოპტიმისტურ მოლოდინს საკითხში უკეთ გარკვეული პირები საზოგადოებაში უფრო არბილებდნენ. მაგალითად, ექიმი ენტონი ფაუჩი აღნიშნავდა, რომ ეფექტიანი ვაქცინის 2020 წელს გამოჩენას იგი „ფრთხილი ოპტიმიზმით” ეკიდებოდა. ტრამპმა სექტემბრის შუაში კიდევ ერთხელ განაცხადა, რომ კორონავირუსის ვაქცინა უახლოესი კვირების განმვალობაში გამოჩნდებოდა ბაზარზე და მასზე წვდომა უკლებლივ ყველას ექნებოდა. აღნიშნულზე კომენტირებისას ამერიკის დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრის (CDC) ხელმძღვანელმა, რობერტ რედფილდმა აღნიშნა, რომ ვაქცინები ფართო მოხმარებაში 2021 წლის შუამდე არ გამოჩნდება. ტრამპის დაპირებას საძირკველი სურსათისა და წამლის სააგენტომ (FDA) გამოაცალა. მათ გარკვევით განაცხადეს, რომ კორონავირუსის ვაქცინის საბოლოო ავტორიზაციისთვის მწარმოებელმა, კლინიკურ კვლევაში მოხალისეთა მეორე აცრიდან 2 თვის შემდეგ, მათი ჯანმრთელობის შესახებ დეტალური ანგარიში უნდა წარმოადგინონ. ამ გათვლებით, წელს ვაქცინის ფართო მოხამრებაში ჩაშვებას არ უნდა ველოდოთ.
უფრო სრული სურათის დანახვაში მსოფლიოში ვაქცინის ყველა დიდი საწარმოს, ინდოეთის შრატის ინსტიტუტის ხელმძღვანელის, ადარ პუუნავალას პროგნოზი დაგვეხმარება. მისი გათვლებით, ყველასთვის სამყოფი ვაქცინის დამზადებას 4-5 წელი მაინც დასჭირდება.
ამ მოცემულობას ამძაფრებს ვაქცინების ნაციონალიზმიც. მდიდარი ქვეყნები თავიანთი მოქალაქეებისთვის ვაქცინებს წინასწარვე იმარაგებენ, რაც ღარიბ ქვეყნებს მომაკვდინებელ ვირუსთან ჭიდილში არათანაბარ პოზიციაში აყენებს. გეითსების ფონდის ანგარიშში ამ პრობლემას მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს. მასში ასევე მოყვანილია ამერიკის ჩრდილო-აღმოსავლური უნივერსიტეტის კვლევაც, რომლის მიხედვითაც, თუ კორონავირუსის ვაქცინები თანასწორად განაწილდება, სიკვდილიანობის 61%-ს თავიდან ავიცილებთ. ვაქცინების ნაციონალიზმის პოლიტიკის პირობებში ეს მაჩვენებელი სულ რაღაც 33% იქნება. პრობლემის არსს კარგად იაზრებს ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციაც, რომელიც ქვეყნებს მოუწოდებს, გლობალურ პაქტს COVAX შეუერთდნენ. მათი აზრით, ამგვარად ნაკლებად მდიდარ ქვეყნებს ვაქცინაზე წვდომა ექნებათ.
ექსპერტთა უმეტესობის ვარაუდით, კორონავირუსის ვაქცინების პირველ თაობას 2021 წლის შუაში, ახალი ტიპის კორონავირუსის გამოჩენიდან 12-18 თვის შემდეგ უნდა ველოდოთ. რადგანაც აშშ-მა წამყვან ფარმაკოლოგიურ კომპნიებთან კონტრაქტები უკვე წინასწარვე გააფორმა, მიახლოებითი ვადების წარმოდგენაში ამ უკანასკნელთა გადახედვა დაგვეხმარება:
- Moderna Inc / NIH: აღნიშნული კომპანია 2021 წლის დასაწყისში 500 მილიონი ვაქცინის დამზადებას გეგმავდა, თუმცა, მისი ხელმძღვანელის, სტეფან ბანსელის თქმით, ეს მოლოდინი გადაჭარბებულია და საეჭვოა, რომ მისი ვაქცინა ფართო მოხმარებისათვის წლის პირველ ნახევარში გამოჩნდეს;
- Pfizer / BioNTech– ამ კომპნიების ვაქცინის გადაუდებელ შემთხვევებში გამოყენების ლიცენზიაზე განაცხადის შეტანას ნოემბრის მეორე ნახევარში გეგმავს. ივლისში აშშ-ის მთავრობასთან გაფორმებული ხელშეკრულებით, მათ პირველი 100 მილიონი დოზა დეკემბრის ბოლოს უკვე მზად უნდა ჰქონდეთ, რის შემდეგაც კიდევ 500 მილიონი დოზის დამზადებას დაიწყებენ. კომპანია 2021 წლის ბოლომდე 1,3 მილიარდი ვაქცინის დამზადებას გეგმავს;
- Johnson & Johnoson – ამჟამად ვაქცინის კვლევა აშშ-ში შეჩერებულია. კომპანიის პირველადი გეგმის მიხედვით, მათ 2021 წელს მინიმუმ 1 მილიარდი ვაქცინა უნდა დაემზადებინათ. არსებული პაუზა, სავარაუდოდ, ამ ვადებს და მოცულობას შეცვლის;
- AstraZeneca / University of Oxford – რამდენიმედღიანი პაუზის მიუხედავად, საკმაოდ ოპტიმისტურ განაცხადს აკეთებს კომპანიის აღმასრულებელი დირექტორი, პასკალ სორი. მისი სიტყვებით, შესაძლოა ვაქცინა 2020 წლის ბოლოს ან შემდეგი წლის დასაწყისში უკვე ხელმისაწვდომი იყოს. წარმატების შემთხვევაში АstraZeneca მილიარდი დოზის წარმოებას გეგმავს;
- Novavax – კვლევის წარმატებით დასრულების შემთხვევაში, კომპანია 100 მილიონი ვაქცინის დამზადებას 2021 წლის პირველ ნახევარში გეგმავს, ხოლო წლის ბოლომდე 2 მილიარდი დოზის წარმოებას პროგნოზირებს.
ჯენიფერ ჰელერი თავს ჯანმრთელად და ბედნიერად გრძნობს. 13 და 16 წლის შვილები მას ყოველდღიურად სოციალურ ქსელში მიმდინარე აქტივობებს აცნობენ – ვაქცინაციამ დედა საოცრად პოპულარული გახადა. ჰელერმა და მისმა მეუღლემ თავიანთი ვაჟი ჩვილობის პერიოდში სამეცნიერო კვლევაშიც კი ჩართეს, მაგრამ ახლა ამის საშუალება არ აქვთ. საქმე ის გახლავთ, რომ კვლევის ფინალურ ეტაპზე მყოფ წამყვან ფარმაკოლოგიურ კომპანიებს ვაქცინის პედიატრიული კვლევები ჯერ არ დაუწყიათ. Pfizer, Moderna, AstraZeneca და Johnson & Johnson აცხადებენ, რომ უსაფრთხო კვლევის პროცესში ბავშვებს აუცილებლად ჩართავენ, თუმცა ზუსტ ვადებზე საუბარი უჭირთ. ამ გათვლებით, მოსალოდნელია, რომ ბავშვებისთვის განკუთვნილი კორონავირუსის ვაქცინა 2021 წლის შემოდგომამდე არ იყოს ხელმისაწვდომი.
