საბავშვო ლიტერატურის კონკურსის “ოქროს ბუმბულის” ფარგლებში, ქარჩხაძის გამომცემლობამ ხუთი შეკითხვით მიმართა ქართველ მწერლებს, რათა გამოეთქვათ საკუთარი აზრი საბავშვო ლიტერატურის შესახებ. ნახეთ, რას გვპასუხობს ლია ლიქოკელი.
რომელმა საბავშვო წიგნმა მოახდინა ყველაზე დიდი გავლენა თქვენზე?
ერთი ასეთი წიგნი არ ყოფილა. შემიძლია ჩამოვთვალო ყველაზე ცოცხლები, რომლებმაც ახლა წამოიშრიალეს – სელმა ლაგერლოფის „ნილსისა და გარეული ბატების მოგზაურობა“, ჯერალდ დარელის „ჩემი ოჯახი და სხვა ცხოველები“, სეტონ-თომპსონის „პატარა ველურები“, და ცხადია, ასტრიდ ლინდგრენი, თავიდან ბოლომდე – თავისი სალტკროკელებით, ემილებით, კალებლუმკვისტებითა და სხვებით.
და კიდევ ზღაპრები, მათ შორის ყველაზე სასტიკი, ბნელი და საშიში ზღაპრები, სადაც დევების მოჭრილი თავებიც ცვივა და კოცონზე შებრაწული ძვლებიც, – ახლა რომ მაშინებს და მაშინ ძალიან მიყვარდა.
რა კრიტერიუმებით ფასდება საბავშვო ლიტერატურა და განსხვავდება თუ არა საუფროსო ლიტერატურის შეფასების კრიტერიუმებისგან?
სწორედ ახლა ქალაქის თავზე მოხითხითე კარლსონებმა გადაიფრინეს, ჯიბეებიდან ხუთერეიანი მონეტები სცვიოდათ. დაიწკრიალებდა მორიგი მონეტა ქვაფენილზე და შესძახებდა მორიგი კარლსონი: „კრიტერიუმები, კრიტერიუმები!“ ხოლო დანარჩენ კარლსონებს სიცილისგან პროპელერები უცახცახებდათ.
აბა რა ვიცი, უმჯობესია, კრიტერიუმებზე ჭკვიანმა, ზრდასრულმა ადამიანებმა ილაპარაკონ, ჩვენ კი უბრალოდ ყველაზე დაუჯერებელი ნამდვილი ამბები მოგვიყევით, გემრიელად გვაჭამეთ და გავიხარებთ.
არის გავრცელებული აზრი, რომ საბავშვო მწერლობა საქართველოში არ იყო, და არც ახლაა “პრესტიჟული” (შესაძლოა არა მარტო საქართველოში). ეთანხმებით თუ არა ამ აზრს და თუ კი, რა შეიძლება იყოს ამის მიზეზი?
ვეთანხმები, რომ საქართველოში ნამდვილად ასეა. „ზღაპრების“ წერა არასერიოზულ საქმედ ითვლება. იქნებ იმიტომ, რომ ბავშვები გვგონია არასერიოზული ხალხი და მათთვის ძალიან ცოტა ადგილი გვაქვს გამოყოფილი, არ გვცალია ჩვენს „დიდ“ პრობლემებში და მარად ვარამში ამოხლართულებს. ან იქნებ იმიტომ, რომ სინამდვილეში ბავშვებისთვის წერა ძალიან ძნელია, და გარდა პროფესიული უნარებისა, იშვიათ მგრძნობელობას მოითხოვს საბავშვო ლიტერატურის შექმნაც და აღქმაც, ჩვენ კი უბრალოდ გვავიწყდება ხოლმე ის ენა, რომელზეც ბავშვობაში ვლაპარაკობდით და მისი გაგება აღარ შეგვიძლია.
და კიდევ, არ ვიცი სხვაგან რა ხდება, მაგრამ ჩვენთან, აი აქ, ახლა, ამ დროში და ამ ქვეყანაში, არათუ ბავშვების, ჩვენი, დიდების ამბების მოყოლაც გვიჭირს. ჩვენთან მწერლობა საერთოდ არაა პროფესია, მთელი რიგი მიზეზების გამო, და ძნელია, ცალკე საბავშვო მწერლობის პრობლემებზე ვილაპარაკოთ, თუნდაც არაპრესტიჟულობაზე. ზოგჯერ მეჩვენება, რომ ჩვენი უსაშველო ინფანტილურობის გადასაფარად, მთელი არსებით ვცდილობთ, ზრდასრულობანა ვითამაშოთ და დავამტკიცოთ, როგორ დავჭკვიანდით, როგორ ვიცით და გვესმის ყველაფერი. სინამდვილეში კი არათუ ბავშვების, საკუთარი გაზრდილი თავებისაც არ გვესმის და ვერაფრით მოგვიხელთებია ის „ნამდვილი“ ენა, რომელზეც ნამდვილად ვილაპარაკებთ, ნამდვილ ამბებს მოვყვებით და მოვისმენთ.
უნდა იყოს თუ არა საბავშვო ლიტერატურა დიდაქტიკური? ხშირად ჩვენთვის ყველაზე საყვარელი პერსონაჟების ქცევა საბავშვო ლიტერატურიდან არ ემთხვევა საზოგადოებაში დამკვიდრებულ მორალსა თუ ქცევის წესებს (პეპი სკოლაში არ დადის და უკუღმა სძინავს, ტომ სოიერს ტყუილების თქმაში ვერ შეეჯიბრები, ლიონებერგელი ემილი ათას სისულელეს სჩადის). რაშია საქმე – ორმაგ სტანდარტთან ხომ არ გვაქვს საქმე?
ვფიქრობ, ბავშვები თავად პასუხობენ ამ კითხვას, როდესაც პეპის და კარლსონს ირჩევენ. ისინი ამ „უკუღმართი“ ტექსტებიდანაც მშვენივრად სწავლობენ, მეტიც – უკეთ სწავლობენ. ხოლო ის, რაც ალბათ დიდაქტიკაში იგულისხმება ამ კითხვის მიხედვით, უშნო, ბრაზიანად მოზუზუნე დანადგარს ჰგავს, რომელიც თავისუფლების ფესვებს გადაღრღნის ხოლმე, კბილანებში მოიქცევს ფანტაზიას, წარმოსახვას, და გვეუბნება, რომ ცხოვრება მოსაწყენი წესების კრებულია, შესასრულებელი დავალებების სია, რაც ბავშვებს არ მოსწონთ და არც არაფერში ჭირდებათ. მათ არ უნდა განვუსაზღვროთ, როგორები უნდა იყვნენ და როგორ იცხოვრონ. კარგი იქნება, თუ ხშირად გავიხსენებთ ხოლმე – ბავშვები სულელები არ არიან. ჩვენ მხოლოდ ის შეგვიძლია, ვრცელი, მშვენიერი, თავგადასავლებით სავსე სივრცეები შევთავაზოთ და დანარჩენი – თავად იციან.
საკუთარი ბავშვობის გახსენებისას, რამდენად წინ მოდის საბავშვო ლიტერატურიდან მიღებული შეგრძნებები და გამოცდილებები რეალურ სამყაროში მიღებულთან შედარებით, და რამდენად ეფუძნება ამას დღევანდელი თქვენი მსოფლმხედველობა?
მგონია, რომ სწორედ იმ ყველაფერმა, რაც ბავშვობაში წავიკითხე, მქმნა მე. ლიტერატურა იყო ის, რაც ავსებდა ჩემს ღარიბ, სრულიად არასაკმარის სინამდვილეს, და მეჩვენება ხოლმე, რომ ყველაფერი, რაც მაშინ გამოვტოვე და ვერ წავიკითხე საბავშვო ლიტერატურიდან, ამოხეული ფურცლებივით მაკლია. ხოლო როდესაც ჩემი სამყარო ირყევა და ჩემი დღევანდელი მსოფლმხედველობის ნამუსრევი თავზე ნაცარივით მეყრება, მინდება, თავი შევრგო რომელიმე ძველ, ყდაგადაქექილ წიგნში, რომლის გვერდებსაც ჩემი ნამაჭკატარი თითების ანაბეჭდი ჯერაც შერჩენია, წიგნში, სადაც ჯადოსნური ამბები ხდება, მამაჩემი რომელიღაც კუნძულის მეფეა, მე ცალი ხელით ცხენის აწევა შემიძლია, მეორე ხელით ხოჭოების მოშინაურება, და საერთოდ, ყველაფერი შემიძლია, რაც მომინდება – სწორედ იმ წიგნში, რომელიც კიდევ ერთხელ მეტყვის, რომ გზა, რომელიც წინ მაქვს, სავსეა თავგადასავლებით, მშვენიერებისა და სიკეთის რწმენით, სიცოცხლითა და სიხარულით.
შეგახსენებთ, რომ გრძელდება ნაწარმოებების მიღება საბავშვო ლიტერატურული კონკურსისთვის „ოქროს ბუმბული“.
პროექტის ორგანიზატორია:
პროექტის ხელშემწყობები არიან:
თბილისის მერია;
საქართველოს განათლების, მეცნიერების, კულტურისა და სპორტის სამინისტრო;
საინფორმაციო მხარდამჭერი: ტელეკომპანია ფორმულა.
